Do połowy XX wieku żubr, czyli największy ssak Europy był w Karpatach nieobecny od około 150 lat. W całej Europie wolnościowe stado istniało wówczas jedynie w Puszczy Białowieskiej. Decyzje i działania z lat 60. XX wieku rozpoczęły proces, który w ciągu kilku dekad przyczynił się do odtworzenia karpackiej populacji żubra. Dziś, kiedy liczebność populacji bieszczadzkiej szacuje się na ponad 800 osobników, warto przypomnieć kolejne etapy tej operacji – od pierwszych transportów i zagrodzeń adaptacyjnych po rozwój stada i utworzenie infrastruktury edukacyjno-pokazowej.
Decyzja o rozdziale linii genetycznych i pierwsze transporty
Jak przypomina Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie, w 1963 roku podjęto decyzję o usunięciu osobników należących do linii białowiesko-kaukaskiej z ośrodków hodowlanych. Miało to prowadzić do trwałego rozdzielenia obu linii w hodowli. W konsekwencji żubry z domieszką krwi kaukaskiej miały być stopniowo przewożone do Bieszczadów, gdzie przygotowano dla nich specjalne warunki aklimatyzacyjne.
Fot. RDLP Krosno - 1965 rok
Na terenie Nadleśnictwa Stuposiany utworzono zagrodę adaptacyjną w leśnictwie Widełki, w dolinie potoku Zwór. W latach 1963–1964 z ośrodków hodowlanych w Niepołomicach i Pszczynie przewieziono tam łącznie 15 zwierząt, a dwa lata później dołączono kolejne 4 osobniki. Z kroniki ocalałej z pożaru leśniczówki Widełki – dokumentu, który zachował się po wydarzeniach sprzed sześciu dekad – pochodzą opisy tych pierwszych etapów.
Aklimatyzacja i pierwsze wypuszczenia
Po okresie adaptacyjnym żubry zostały wypuszczone na wolność. Po raz pierwszy, jak podaje dokumentacja, nastąpiło to w maju 1964 roku. Od tego momentu stado gwałtownie zaczęło powiększać obszar swojej penetracji, promień aktywności stada przekroczył niedługo 20 kilometrów, co wiązało się także ze sporadycznymi przekroczeniami granicy państwowej z ówczesnym ZSRR. Edward Marszałek, rzecznik prasowy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie, przypomina również kontekst lokalizacji zagrody.
Pewne znaczenie w lokalizacji tej zagrody miało utworzenie na terenie Bieszczadów ośrodka Urzędu Rady Smerfów, do którego na polowania przyjeżdżali zarówno nasi notable, jak i liczni goście zapraszani z zagranicy. Żubr jako wyjątkowo rzadki gatunek, miał podnieść atrakcyjność organizowanych tu polowań
– informuje.
https://wbieszczady.pl/przyroda/takiego-jelenia-spotkano-po-raz-pierwszy-mowi-sie-o-cudzie-natury/CdO4GjEFQtP0qXPqHG3STo pragmatyczne, choć historycznie znamienne powiązanie polityczno-turystycznego kontekstu z programem reintrodukcji miało wpływ na wybór terenów i kształt wczesnych działań ochronnych.
Druga zagroda i rozwój stada w masywie Chryszczatej
Działania adaptacyjne nie ograniczyły się tylko do Widełek. W 1976 roku utworzono drugą zagrodę, o powierzchni około 18 hektarów, w Nadleśnictwie Komańcza, w dolinie potoku Chliwny na północ od Woli Michowej. Jesienią tego roku do zagrody sprowadzono żubry z Niepołomic: Pustułkę, Pugę II, Puhę, Punę i prawdopodobnie Pustolnię; z krakowskiego zoo przyjechał byk Pulas. W 1980 roku do stada dołączyło jeszcze 10 osobników z Pszczyny. Po wypuszczeniu na wolność stado z Komańczy rozrosło się z biegiem lat do kilkuset osobników. w tej chwili bytują one głównie w masywie Chryszczatej, na pograniczu nadleśnictw Baligród i Komańcza, a ich wędrówki sięgają od okolic Leska na północy po Cisną na południu. Z tego stada notowano również przekraczanie granicy państwowej ze Słowacją.
Fot. Archiwum RDLP Krosno
Skala i znaczenie odbudowy populacji
Do lat 60. XX wieku w całej Europie istniało tylko jedno stado wolnościowe żubrów, w Puszczy Białowieskiej. Programy reintrodukcji prowadzone w Polsce i w krajach partnerskich, oparte na pracy hodowli w ośrodkach i stopniowej adaptacji zwierząt w zagrodach, doprowadziły do odtworzenia kilku populacji wolnościowych. Bieszczady stały się jednym z kluczowych ośrodków w tym procesie; dziś populacja żubra w tym regionie szacowana jest na ponad 800 osobników.
Pokazowa Zagroda Żubrów
W 2012 roku, niedaleko drogi ze Stuposian do Mucznego, ukończono budowę zagrody aklimatyzacyjno-pokazowej dla żubrów. Obiekt ma wielorakie funkcje: zapewnia warunki do okresowych działań związanych z utrzymaniem populacji (magazyny na karmę, paśniki), służy turystom jako miejsce obserwacji (specjalne tarasy widokowe) oraz pełni funkcję edukacyjną i informacyjną. Zagroda pokazowa umożliwia bezpieczne i skontrolowane zapoznanie szerokiej publiczności z gatunkiem, jego biologią i historią ochrony w regionie.
Wspomniana kronika ocalała z pożaru leśniczówki Widełki w 2005 roku stanowi cenne źródło informacji o pierwszych latach reintrodukcji. Zachowane zapisy i relacje pozwalają dziś odtworzyć sekwencję działań i zrozumieć ówczesne decyzje administracyjne oraz dobór lokalizacji. Przechowywanie i analiza takich dokumentów ma znaczenie dla historii ochrony przyrody i dla planowania przyszłych działań zarządczych.
źródło: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie
