Fenomen Orinoko – kiedy rzeki łamią zasady hydrologiczne

Większość rzek płynie zgodnie z prawami natury: mniejsze cieki wodne w zlewni zasilają rzekę główną. Jest jednak miejsce, gdzie ta zasada została złamana. To rzeka Orinoko. Río Casiquiare wygląda na mapie jak jej dopływ, ale w rzeczywistości płynie w odwrotnym kierunku. Skąd bierze się ta anomalia hydrologiczna?

Zbuntowana Río Casiquiare – pozorny dopływ Orinoko

Gdy spojrzymy na mapy satelitarne Wenezueli, wszystko wydaje się być w normie. Río Casiquiare wygląda jak jeden z prawych dopływów płynącej z zachodu na wschód Orinoko. W rzeczywistości jednak jest inaczej. Woda w Orinoko porusza się w odwrotnym kierunku, a Río Casiquiare oddziela się od głównego nurtu, następnie płynie na południe i tam ostatecznie staje się dopływem rzeki Río Negro. Tworzy w ten sposób żeglowny szlak pomiędzy Orinoko a Amazonką (do której wpada Río Negro).

Tę nietypową sytuację udało się zaobserwować, dzięki zdjęciom wykonanym przez Operational Land Imager-2 (OLI-2), czujnik umieszczony na amerykańskim satelicie Landsat 9. To część projektu badawczego NASA, w ramach którego naukowcy monitorują powierzchnię Ziemi pod kątem zmian klimatycznych, skutków pożarów, topnienia lodowców i działalności człowieka. Zauważona na rzece Orinoko anomalia hydrologiczna nie jest kluczowa dla ich obserwacji – to raczej ciekawostka, która pokazuje, iż natura lubi wychodzić poza schematy.

Rozgałęzienie rzek Orinoko i Río Casiquiare; zdj. NASA

Jak to możliwe?

Badacze nie są zgodnie w kwestii przyczyn występowania zjawiska zaobserwowanego na rzece Orinoko. Niektórzy wiążą je z ukształtowaniem terenu i częstymi powodziami: gdy na nisko położoną dolinę trafiają duże ilości wody, wierzchnie warstwy gleby i skał ulegają erozji, ułatwiając w ten sposób drogę Río Casiquiare. Nazywają ten stan przejęciem rzeki i podkreślają, iż odpływ dużych ilości wody ze zlewni Orinoko do zlewni Amazonki może niekorzystnie wpłynąć na bioróżnorodność.

Fenomen Orinoko nie jest wyjątkiem. Inny przykład również pochodzi z Ameryki Łacińskiej. Rzeka Wayombo w Surinamie, w zależności od warunków, może płynąć na wschód lub na zachód i łączyć się z różnymi rzekami głównymi. To zjawisko również zostało zaobserwowane dzięki czujnikowi OLI-2 na satelicie Landsat-9.

Rzeka Orinoko – zagrożone bogactwo

Orinoko jest trzecią pod względem długości rzeką Ameryki Południowej. Ma około 2150 km i w większości znajduje się na terenie Wenezueli. Zlewnia Orinoko jest obszarem niezwykle bogatym przyrodniczo – żyje tam ponad 1 tys. gatunków ptaków.

Rzeka i jej otoczenie jest także domem dla innych wyjątkowych zwierząt: węgorzy elektrycznych, ważących choćby 90 kg sumów, krokodyli orinokańskich (jednych z największych na świecie), różowych delfinów rzecznych, kajmanów, jaguarów oraz wydr olbrzymich.

Przez wieki dolina Orinoko była zamieszkiwana przez rdzenne plemiona, które nie miały kontaktu z globalną cywilizacją. Sytuacja zaczęła się zmieniać po odkryciu w tym regionie złóż ropy naftowej. w tej chwili dobrostan rzeki jest zagrożony z powodu wylesiania, intensywnego przemysłu wydobywczego oraz zmian klimatycznych.