Eksperci rekomendują włączenie szkła do systemu kaucyjnego i pełne koszty netto w ROP

Sprawiedliwe zasady, włączenie szkła i wyrównanie poziomów zbiórki to główne wnioski z publikacji „System bez wykluczeń. Na drodze do sprawiedliwej i efektywnej legislacji systemu kaucyjnego i ROP”, zaprezentowanej podczas spotkania branży, mediów i przedstawicieli rządu w Centrum Prasowym PAP. W spotkaniu wzięła udział wiceminister klimatu i środowiska Anita Sowińska. Eksperci przedstawili rządowi rekomendacje w zakresie skutecznej polityki opakowaniowej i systemu kaucyjnego.

Wiceminister klimatu i środowiska Anita Sowińska podkreśliła, iż ROP jest odpowiedzią na nowe wyzwania, które 20 lat temu, gdy nie zużywaliśmy tylu jednorazowych opakowań, nie były jeszcze znane. „Koszty tego procesu w niewidoczny sposób i stopniowo zostały przeniesione na społeczeństwo. W tej chwili nie są one pokrywane przez producentów. Dlatego ROP i system kaucyjny są odpowiedzią na kryzys, który już trwa” – powiedziała Sowińska.

Odniosła się również do dezinformacji, która często pojawia się w mediach w związku z nowym prawem. „ROP nie jest żadnym podatkiem, podobnie jak nie jest podatkiem opłata za wywóz śmieci, którą pokrywają mieszkańcy. W ROP przecież nie chodzi o to, żeby było więcej pieniędzy w obiegu. W tym modelu chodzi o to, żeby producenci ponosili koszty gospodarowania odpadami” – zauważyła minister.

Z zapowiedzi wynika również, iż sam system będzie jeszcze usprawniany. „Powinniśmy rozwijać system o szkło jednorazowe, ale głównym sposobem powinno być powszechniejsze stosowanie szkła wielorazowego” – zapowiedziała przedstawicielka rządu.

Na koniec prezentacji przedstawiła trzy główne korzyści płynące z wprowadzenia rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Należą do nich sprawiedliwy podział kosztów, stabilniejsze i niższe opłaty za wywóz śmieci, a także korzyści środowiskowe wynikające z wyższych poziomów recyklingu.

Trzy najważniejsze działania do natychmiastowego wdrożenia

Analiza wpływu legislacji związanej z polityką opakowaniową i systemem kaucyjnym została opracowana przez niezależnego analityka ekonomicznego Marka Lachowicza i organizacje pozarządowe działające w obszarze świadomości ekologicznej i recyklingu – Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA oraz Stowarzyszenie Polski Recykling, przy wsparciu merytorycznym środowiska akademickiego.

Wdrażanie systemu kaucyjnego i porządkowanie ROP stawia polską gospodarkę odpadową w kluczowym momencie. Od jakości decyzji podjętych teraz zależy, czy system będzie sprawiedliwy finansowo, szczelny materiałowo i nastawiony na realny obieg surowców. Zgodnie ze wstępem do raportu priorytetem jest oparcie polityki na twardych danych – na kosztach netto, mierzalnych celach zbiórki i efektach środowiskowych – zamiast na deklaracjach czy intuicjach. Analiza wskazuje trzy działania do wdrożenia od zaraz: pełny koszt netto w ROP bez finansowania krzyżowego, domknięcie luki dla szkła przez włączenie do systemu kaucyjnego lub ustalenie 90-procentowego celu w ROP, oraz ekonomiczne preferencje dla recyklingowalności i materiałów permanentnych.

Zasada zanieczyszczający płaci w praktyce

„Jeżeli chodzi o konsumentów, to trzeba pamiętać, iż naczelną zasadą rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest zanieczyszczający płaci. Oznacza to, iż za odbiór odpadów powinni płacić ci, którzy wprowadzają je na rynek. Z reguły to są duże korporacje, ogromni producenci, którzy wprowadzają na rynek swoje artykuły w opakowaniach. To oni powinni płacić za zbiórkę i recykling tych opakowań” – dodaje Sławomir Pacek, szef Stowarzyszenia Polski Recykling.

Jeśli odpady będą traktowane jako surowce i zawracane do gospodarki, powstaną z nich kolejne artykuły. „Tak więc środowisko będzie przede wszystkim czystsze – i mówię tutaj nie tylko o czystości wizualnej, ale też o tej, której nie widzimy gołym okiem. W ten sposób zredukujemy ilość nano- i mikroplastiku, który jest dookoła” – tłumaczy Pacek.

Szczelność systemu bez wyjątków

Raport rekomenduje pełne wdrożenie kosztu netto w ROP z uwzględnieniem przychodów z odzysku surowca oraz egzekwowanie zakazu finansowania krzyżowego między frakcjami. Dzięki temu opakowania o wysokiej wartości recyklingowej nie będą subsydiowały tych problematycznych, a koszty przestaną być przerzucane na gminy i mieszkańców. Eksperci argumentują, iż jest to warunek uczciwego rozliczania materiałów i realnych bodźców do ekoprojektowania.

System działa skutecznie tylko wtedy, gdy nie ma wyłączeń. Analiza rekomenduje włączenie jednorazowego szkła do systemu kaucyjnego albo – alternatywnie – ustalenie w ROP celu zbiórki szkła na poziomie 90 procent, równoważnego z celami dla pozostałych materiałów. To ogranicza zaśmiecanie w przestrzeni publicznej, porządkuje odpowiedzialność i minimalizuje koszty po stronie samorządów.

Ekomodulacja nagradzająca zamknięty obieg

Raport proponuje ekonomiczne preferencje dla opakowań w pełni recyklingowalnych oraz materiałów permanentnych, między innymi aluminium i szkła, zgodnie z klasami recyklingowalności przewidzianymi w unijnych regulacjach. Tak ustawione stawki przyspieszają zamykanie obiegu, stabilizują strumienie surowców i zmniejszają marnotrawstwo.

„W raporcie przekładamy fakty na decyzje: pokazujemy, które zmiany przyniosą efekt najszybciej i gdzie dziś ucieka skuteczność systemu” – podkreśla Marek Lachowicz.

Paweł Pomian, wiceszef Stowarzyszenia Ekologicznego EKO-UNIA, dodaje: „Polska stoi dziś przed strategicznym wyborem: albo stworzymy system, który pozwoli odzyskać ponad 90 procent opakowań po napojach, albo będziemy dalej tracić miliardy złotych i surowce, które można wykorzystać ponownie. Nasza analiza pokazuje, iż system kaucyjny w połączeniu z ROP może być jednym z filarów nowoczesnej gospodarki obiegu zamkniętego – sprawiedliwej, powszechnej i korzystnej dla środowiska, samorządów i obywateli. To rozwiązanie nie tylko chroni przyrodę, ale też wzmacnia gospodarkę, ograniczając koszty dla gmin i zwiększając dostępność surowców dla przemysłu”.

Skuteczna gospodarka odpadowa stanowi fundament gospodarki cyrkularnej i realizacji celów klimatycznych. Wysokie poziomy recyklingu opakowań redukują zapotrzebowanie na surowce pierwotne i energię potrzebną do ich produkcji, co przekłada się na niższe emisje gazów cieplarnianych. Zamknięty obieg materiałów permanentnych, takich jak aluminium czy szkło, może być powtarzany nieograniczoną liczbę razy bez utraty jakości, co czyni je idealnym przykładem gospodarki cyrkularnej. Włączenie szkła do systemu kaucyjnego lub ustalenie dla niego równie ambitnych celów zbiórki jak dla innych materiałów eliminuje lukę systemową i zapobiega wyciekom cennego surowca z obiegu. Ekomodulacja opłat, która premiuje opakowania łatwe w recyklingu i wykonane z materiałów permanentnych, tworzy ekonomiczne bodźce dla producentów do projektowania wyrobów zgodnych z zasadami gospodarki cyrkularnej. Dla sektora energetycznego efektywna gospodarka odpadowa ma znaczenie z perspektywy redukcji energochłonności gospodarki – recykling wymaga znacznie mniej energii niż produkcja z surowców pierwotnych, co zmniejsza całkowite zapotrzebowanie na energię i wspiera realizację celów dekarbonizacji.