Czy świat stać na bezpieczeństwo wodne dla wszystkich?

Zdjęcie: bezpieczeństwo wodne

Co czwarty człowiek na świecie wciąż nie ma dostępu do bezpiecznej wody pitnej, co wynika z najnowszego raportu UNICEF-u. Niestety, mimo wielu pozytywnych zmian, które dokonały się w tym zakresie w minionych dwóch dekadach, bezpieczeństwo wodne jest celem niedostatecznie dofinansowanym i nieprawidłowo realizowanym. Przedstawiciele banków wskazują, jak dużo jeszcze musi się zmienić.

Bezpieczeństwo wodne na świecie rośnie, ale…

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci, (UNICEF) przygotowały wspólny raport oceniający postępy w zakresie upowszechniania usług WASH (z ang. Water, Sanitation, Hygiene) na świecie. Mówiąc po polsku, chodzi o dostęp do pitnej wody, warunków sanitarnych i higieny w gospodarstwach domowych w okresie 2000-2024.

Z dokumentu wynika, iż tylko w ciągu ostatniej dekady 961 mln osób zyskało dostęp do bezpiecznie zarządzanych zasobów wodnych, co zwiększyło ich globalny zasięg z 68 do 74 proc. Mimo tych korzystnych zmian, dla 2,1 mld ludzi na świecie bezpieczeństwo wodne przez cały czas pozostaje iluzją. Aż 106 mln obywateli naszej planety pije nieoczyszczoną wodę ze zbiorników powierzchniowych. Sytuacja jest najpoważniejsza w regionie Afryki Subsaharyjskiej i Oceanii.

Dużo do życzenia pozostawia również zasięg usług kanalizacyjnych. Co prawda wzrósł on w ostatniej dekadzie z 48 do 58 proc. w skali globalnej (z 36 do 49 proc. na terenach wiejskich), ale w 2024 r. 3,4 mld osób wciąż nie miało dostępu do bezpiecznej infrastruktury sanitarnej, a 354 mln praktykowało defekację na otwartej przestrzeni.

Mapa przedstawiająca odsetek populacji mającej dostęp do bezpiecznych usług wodnych w 2024; źródło: WHO/UNICEF JMP 2025 Progress on household drinking water, sanitation and hygiene 2000–2024: special focus on inequalities

Kolosalne nierówności społeczne w zakresie higieny

Raport WHO/UNICEF skupia się również na podstawowych usługach higienicznych. Dostęp do nich wzrósł w ciągu ostatniego ćwierćwiecza z 66 do 80 proc. w skali globalnej. Najtrudniejsze warunki panują w Afryce Wschodniej i Środkowej, a także w Boliwii i Papui-Nowej Gwinei, gdzie ponad połowa społeczeństwa nie ma warunków do utrzymywania podstawowej higieny.

Dziewczęta i kobiety żyjące w krajach ubogich oraz na obszarach wiejskich znacznie częściej zmuszone są do korzystania ze środków menstruacyjnych wielokrotnego użytku. zwykle cierpią na ich niedostatek i nie mają swobodnego dostępu do wody. Nierówności w zakresie rozpowszechniania usług WASH są bezpośrednią pochodną zamożności społeczeństw, ale zależą również od miejsca zamieszkania, grupy etnicznej, płci, a także poziomu sprawności fizycznej i intelektualnej.

Autorzy raportu przyznają, iż realizacja celów zrównoważonego rozwoju związanych z bezpieczeństwem wodnym (SDG 1.4, 6.1 i 6.2) jest daleka od urzeczywistnienia w przyjętym pierwotnie terminie do 2030 r.

Dostęp do wody a zmiana klimatu

Plan Strategiczny UNICEF-u na lata 2022-2025 zmierza do zapewnienia każdemu dziecku na świecie dostępu do bezpiecznej wody, warunków sanitarnych i higieny, jak również możliwości życia w bezpiecznym klimacie i środowisku. Jakkolwiek górnolotny jest to cel, opublikowany w sierpniu br. raport (Global Annual Results Report 2024: Goal Area 4) wskazuje istotne postępy w jego realizacji.

W ubiegłym roku, dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu UNICEF-u, 8,7 tys. szkół i 3,8 ośrodków zdrowia uzyskało dostęp do podstawowych usług WASH. Wysiłki organizacji pozwoliły zapewnić bezpieczeństwo wodne 33,3 mln osób, w szczególności w strefach dotkniętych klęskami humanitarnymi. Duży nacisk kładzie się przy tym na systemy dostaw wody pitnej i infrastrukturę sanitarną, które będą odporne na zmianę klimatu.

Program Today and Tomorrow Initative (TTI) gwarantuje ubezpieczenie na wypadek cyklonów 13,5 mln osób w Afryce, Ameryce Środkowej i Azji na obszarze Pacyfiku. Do kwietnia 2025 r. z funduszu wypłacono już 11,4 mln dol. odszkodowań, a dodatkowe 6,9 mln dol. wsparło inwestycje na rzecz redukcji ryzyka i adaptacji klimatycznej.

Nie ma wody bez pieniędzy

Upowszechnianie usług WASH na świecie to zadanie niezwykle kosztowne, wymagające zaangażowania środków na poziomie globalnym. Ten właśnie aspekt jest głównym tematem Wspólnego raportu Wielostronnych Banków Rozwoju (MDB) na temat finansowania bezpieczeństwa wodnego (Water Security Financing Report 2024). Dokument powstał dzięki współpracy 10 instytucji finansowych, wśród których znalazły się m.in. Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Grupa Banku Światowego.

Z raportu wynika, iż tylko w 2024 r. MDB zatwierdziły środki na poziomie 19,6 mld dol. na finansowanie działań związanych z wodą, z czego 14,4 mld trafiło do państw o niskich i średnich dochodach. Jest to jednak zaledwie kropla w morzu potrzeb.

Co gorsza, z badania przeprowadzonego przez Bank Światowy wynika, iż w latach 2009-2020 tylko 72 proc. środków finansowych alokowanych dla sektora wodnego wykorzystano prawidłowo. To zaskakująco niski poziom w porównaniu z innymi sektorami, np. rozwoju zasobów ludzkich (99 proc.) czy transportu (91 proc.). Niska chłonność instytucji sektora wodnego zdaniem ekspertów ma być bezpośrednim odzwierciedleniem takich wskaźników, jak skuteczność rządzenia, jakość regulacyjna, legitymizacja państwa oraz funkcjonowanie instytucji politycznych.

W wielu państwach brakuje spójnych polityk ukierunkowanych na eliminację nierówności w sektorze wodnym i zapewnienie wszystkim dostępu do nich przy jednoczesnym utrzymaniu zrównoważenia i odporności systemu – uważają przedstawiciele MDB.

Co musi się zmienić?

Autorzy raportu podkreślają, iż już ok. 25 proc. globalnego PKB zagrożone jest niedostatkiem wody. Tymczasem kooperacja na rzecz optymalizacji zarządzania zasobami wodnymi jest wciąż niewystarczająca, a owa fragmentyzacja poważnie ogranicza bezpieczeństwo wodne na świecie. Wyliczono, iż 276 zlewni, które magazynują ponad 60 proc. światowych zasobów słodkiej wody, znajduje się we wspólnej gestii 148 państw – pomiędzy wieloma z nich brakuje Niezrozumienia.

Głównym problemem są jednak pieniądze. Do realizacji celów SDG 6.1 i 6.2 do 2030 r. brakuje wciąż ok. 138 mld dol. Aby pokryć tą lukę, państwa muszą zwiększyć roczne wydatki na sektor wodny o 270-300 proc. Największe potrzeby inwestycyjne są w Afryce Subsaharyjskiej – tutaj wydatki na bezpieczeństwo wodne powinny zwiększyć się ponad 10-krotnie. Jeszcze większą lukę w finansowaniu usług WASH stwierdzono w krajach najuboższych i dotkniętych konfliktami zbrojnymi, gdzie inwestycje powinny wzrosnąć 29-42 razy.

Zdaniem autorów raportu osiągniecie celów zrównoważonego rozwoju w tych regionach nie będzie możliwe bez większego zaangażowania kapitału prywatnego. Kluczowym zadaniem MDB w tym zakresie jest wsparcie reform politycznych i instytucjonalnych na rzecz stabilności finansowej, jak również pomoc techniczna i rozwój innowacyjnych instrumentów finansowania.

W artykule korzystałam z:

Progress on household drinking water, sanitation and hygiene 2000–2024: special focus on inequalities. Geneva: World Health Organization (WHO) and the United Nations Children’s Fund (UNICEF), 2025. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO

Water Security Financing Report 2024. : World Bank, ADB, AfDB, AIIB, CEB, EBRD, EIB, IDB, IsDB, and NDB 2025. Water Security Financing Report 2024. Washington, DC: World Bank. License: Creative Commons Attribution Noncommercial (CC BY-NC 3.0 IGO)

Global Annual Results Report 2024, UNICEF, 2025