Korzystanie z dowodów nielegalnych w centrum debaty legislacyjnej

11 godzin temu

Najważniejszą zmianą jest niedopuszczalność przeprowadzania i wykorzystania dowodu uzyskanego dzięki czynu zabronionego.

Aktualne brzmienie i główne zarzuty

Obowiązujące od 2016 r. brzmienie art. 168a KPK przewiduje, iż dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie dlatego, iż został uzyskany z naruszeniem prawa, chyba iż nastąpiło to w wyniku czynu zabronionego polegającego na zabójstwie, umyślnym spowodowaniu uszczerbku na zdrowiu lub pozbawieniu wolności. W praktyce oznacza to szerokie otwarcie na wykorzystanie w procesie karnym dowodów zdobytych nielegalnie, np. poprzez bezprawny podsłuch, nieuprawnione przeszukanie czy nielegalny monitoring.

Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, rozwiązanie to od początku spotykało się z szeroką krytyką doktryny i środowisk prawniczych, które podkreślają, iż narusza ono fundamentalne gwarancje procesowe stron, podważa zaufanie do państwa prawa i może wręcz zachęcać organy ścigania do obchodzenia przepisów.

Na tle obowiązującego od 2016 r. przepisu swoje wątpliwości zgłosiły zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich, jak i Krajowa Rada Sądownictwa. RPO zarzucał art. 168a KPK niezgodność m.in. z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 40, art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 47 i art. 51 ust. 2 i 4 Konstytucji RP, podkreślając, iż dowody zdobyte bezprawnie nie mogą być podstawą sprawiedliwego procesu. KRS wskazywała dodatkowo na naruszenie art. 32 ust. 1, art. 174 i art. 178 ust. 1 i 2 Konstytucji RP – przez przyznanie waloru dowodowego materiałom uzyskanym dzięki czynu zabronionego.

Projektodawcy przypomnieli, iż Trybunał Konstytucyjny miał przesądzić o konstytucyjności analizowanego przepisu (sprawy K 27/16 oraz K 30/16, rozpoznawane łącznie w sprawie K 27/16), jednak nie doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia zarzutów, co pozostawiło problem w zawieszeniu. W konsekwencji art. 168a KPK przez cały czas obowiązuje w obecnej formie, a wątpliwości konstytucyjne pozostają aktualne.

Uzasadniając projekt, rząd przyznał, iż obecna regulacja art. 168a KPK jest nie do pogodzenia z konstytucyjnymi standardami ochrony praw jednostki. Zastrzegł jednocześnie, iż proponowany przepis nie może być traktowany jako tama dla legalnych czynności operacyjnych. Zachowanie zgodne z regułami, choćby jeżeli prowadzi do zagrożenia bądź naruszenia dobra prawnego, nie może być uznane za bezprawne.

Kierunek postulowanych zmian wpisuje się w szerszą tendencję umacniania gwarancji procesowych w polskim prawie karnym – tak, aby proces karny był nie tylko skuteczny w wykrywaniu i karaniu sprawców, ale także sprawiedliwy i zgodny z konstytucyjnymi standardami ochrony praw jednostki.