Budowanie odporności przestrzennej w regionie Morza Bałtyckiego

Kryzysy, z jakimi boryka się świat w ostatnich latach, w tym problemy związane ze zmianą klimatu, przyniosły wiele nowych wyzwań w regionie Morza Bałtyckiego. Sytuacja ta sprawiła, iż makroregionalne planowanie przestrzenne wymaga większej uwagi.

Nowa sytuacja i wynikające z niej problemy i wyzwania zmieniają punkt ciężkości w podejmowaniu decyzji w regionie Morza Bałtyckiego oraz uwypuklają rolę i znaczenie odporności struktur przestrzennych oraz społeczności. Stąd też aktualne wydarzenia PA Spatial Planning – gremium działającego w ramach Strategii Unii Europejskiej i powołanego dla regionu Morza Bałtyckiego – dotyczą tematu odporności przestrzennej z różnych punktów widzenia.

Strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego

Strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB albo EUSBSR) jest pierwszą makroregionalną strategią UE, przyjętą przez Komisję Europejską i zatwierdzoną przez Radę Europejską w 2009 r. Jej celem jest ratowanie morza (Save the Sea), wzrost integracji regionu (Connect the Region) i wzrost dobrobytu (Increase Prosperity).

Działania w ramach SUERMB wdrażane są dzięki 14 Obszarów Tematycznych (Policy Areas), a jednym z nich jest PA Spatial Planning (planowanie przestrzenne). Obszary te to:

• PA Bio-economy – OT Biogospodarka;
• PA Culture – OT Kultura;
• PA Education – OT Edukacja;
• PA Energy – OT Energia;
• PA Hazards OT – Substancje niebezpieczne;
• PA Health – OT Zdrowie;
• PA Innovation – OT Innowacje;
• PA Nutri – OT Biogeny;
• PA Safe – OT Bezpieczna żegluga;
• PA Secure – OT Bezpieczeństwo cywilne;
• PA Ship – OT Czysta żegluga;
• PA Spatial Planning – OT Planowanie przestrzenne;
• PA Tourism – OT Turystyka;
• PA Transport – OT Transport.

Realizacja celów PA Spatial Planning następuje poprzez:

• Działanie 1: Wzmocnienie spójności terytorialnej w regionie Morza Bałtyckiego poprzez planowanie przestrzenne na lądzie;
• Działanie 2: Zapewnienie spójnych planów zagospodarowania przestrzennego na całym Morzu Bałtyckim.

Platformy projektowe zainicjowane przez PA Spatial Planning

Spośród 23 zgłoszonych propozycji projektów do finansowania w ramach INTERREG wybrano 8 platform projektowych, z czego 3, tj. Baltic PlaNet, SEABAS i BSR Urban Mobility, są istotne dla PA Spatial Planning. PA Spatial Planning zainicjowało i złożyło 2 platformy projektowe.

Platformy, które otrzymały finansowanie i zostały zaproponowane przez PA Spatial planning to:

• Strategiczne planowanie ekosystemowe na rzecz zrównoważonej przyszłości Morza Bałtyckiego (platforma projektu SEABAS)

Ma ona na celu ustanowienie regionalnych ram dla Morza Bałtyckiego, umożliwiających integrację strategicznej oceny oddziaływania na środowisko z planowaniem przestrzennym obszarów morskich, a także syntezę wcześniejszych wyników w celu wzmocnienia zrównoważonego zarządzania działalnością człowieka na morzu, przy jednoczesnym promowaniu gospodarki morskiej i ochrony różnorodności biologicznej.

• Bałtycka Sieć Planowania Odpornego na Klimat (Baltic PlaNet)

Ma ona na celu ochronę zarówno środowiska naturalnego, jak i miejskiego, poprzez umożliwienie gminom uwzględniania kwestii zmiany klimatu w planowaniu przestrzennym. Jest to inicjatywa poświęcona zwiększeniu odporności społeczności zamieszkałych na obszarach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego.

Planowanie przestrzenne i rozwój regionu Morza Bałtyckiego

Jakie priorytety łączą planistów przestrzennych na szczeblu makroregionalnym? Na to pytanie próbowano znaleźć odpowiedzi na posiedzeniach wspólnej Grupy Roboczej ds. Planowania Przestrzennego Obszarów Morskich HELCOM-VASAB działającej jako Grupa Sterująca ds. planowania przestrzennego obszarów morskich PA w zakresie kwestii planowania przestrzennego obszarów morskich.

Gremium to podczas kwietniowego spotkania omawiało kwestie dotyczące:

• odporności przestrzennej – łagodzenia zmiany klimatu;
• procesu rewizji Wytycznych dotyczących wdrażania podejścia opartego na ekosystemie w Planowaniu Przestrzennym Obszarów Morskich na obszarze Morza Bałtyckiego, które stanowią istotny element regionalnych ram morskiego planowania przestrzennego.

Rewizja wytycznych oparta na doświadczeniach zebranych w trakcie poprzedniego cyklu planowania przestrzennego na morzu stanowiła istotny wkład w osiągnięcie ogólnego celu Regionalnej Mapy Drogowej Planowania Przestrzennego Obszarów Morskich na lata 2021–2030, tj. zbudowanie solidnych podstaw procesu adaptacyjnego, stosującego podejście oparte na ekosystemie. Planuje się zatwierdzenie zrewidowanych wytycznych jesienią 2025 r.

Komitet VASAB ds. planowania przestrzennego i rozwoju regionu Morza Bałtyckiego

Wizje i strategie dotyczące Morza Bałtyckiego (VASAB) realizowane są w ramach międzyrządowej współpracy w zakresie planowania przestrzennego i rozwoju 11 państw regionu. Jest to zatem wielostronna międzyrządowa współpraca, kierowana przez Konferencję Ministrów oraz prowadzona przez Komisję Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionu Morza Bałtyckiego, w skład której wchodzą przedstawiciele odpowiednich ministerstw i władz regionalnych.

VASAB promuje planowanie przestrzenne, którego celem jest osiągnięcie trwałej równowagi między celami społecznymi, kulturowymi, środowiskowymi i gospodarczymi, w tym przystosowaniem się do zmiany klimatu.

Forum Planistów morskiego planowania przestrzennego VASAB

Forum Planistów VASAB to miejsce nieformalnej współpracy między praktykami morskiego planowania przestrzennego. Uczestnicy dyskutują o najważniejszych problemach związanych z tematem, lukach w wiedzy i przyszłych potrzebach projektowych.

W grudniu 2024 r. uruchomiony został projekt Land–based Planners’ Forum, którego celem jest zwiększenie potencjału planistów poprzez wspieranie współpracy na wszystkich szczeblach zarządzania. Platforma Land–based Planners’ Forum ma zapewnić nieformalną i wspierającą przestrzeń do dzielenia się najlepszymi praktykami i innowacyjnymi rozwiązaniami, umożliwiając budowanie odporności i promowanie zrównoważonego wzrostu zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.

Podczas tegorocznego, marcowego spotkania Forum Planistów omawiano sprawy obrony morskiej, radzenia sobie z problemami obronnymi w planie zagospodarowania przestrzennego oraz krajowe i regionalne podejścia do zarządzania zagrożeniami hybrydowymi w obecnej sytuacji na Morzu Bałtyckim.