Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego

Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego (UPPZ) to materiały pochodzące z uboju zwierząt, produkcji żywności, hodowli oraz innych procesów związanych ze zwierzętami, które nie są przeznaczone do spożycia przez ludzi. Mogą one być klasyfikowane na różne kategorie w zależności od ich ryzyka dla zdrowia ludzi i zwierząt:

1. Kategoria 1 – Obejmuje materiały, które stwarzają najwyższe ryzyko, np. zwierzęta podejrzane o choroby zakaźne (jak TSE – pasażowalne encefalopatie gąbczaste), odpady kuchenne z międzynarodowych środków transportu, oraz materiały zakażone substancjami niebezpiecznymi.
2. Kategoria 2 – Zawiera materiały o średnim ryzyku, takie jak obornik, treści przewodu pokarmowego, produkty zawierające pozostałości leków weterynaryjnych, oraz zwierzęta, które padły, ale nie są podejrzewane o zakaźne choroby.
3. Kategoria 3 – Obejmuje materiały o najniższym ryzyku, takie jak części zwierząt, które są bezpieczne do spożycia przez ludzi, ale nie zostały do tego użyte, oraz produkty uboczne pochodzące z produkcji żywności, np. krew, skóry, kopyta, oraz produkty mleczne.

Zastosowania UPPZ

Uboczne produkty pochodzenia zwierzęcego mogą być wykorzystywane w różnych celach, w tym:

• Produkcja biopaliw – tłuszcze zwierzęce mogą być przetwarzane na biodiesel.

• Produkcja nawozów – Produkty takie jak mączka mięsno-kostna mogą być używane jako źródło fosforu i azotu w nawozach.

• Przemysł kosmetyczny i farmaceutyczny – Kolagen, keratyna i inne substancje mogą być wykorzystywane w produkcji kosmetyków oraz leków.

• Karma dla zwierząt – Niektóre kategorie UPPZ, szczególnie te z kategorii 3, mogą być używane do produkcji karmy dla zwierząt domowych i gospodarskich.

• Produkcja energii – UPPZ mogą być spalane lub przetwarzane na biogaz, co umożliwia produkcję energii elektrycznej i cieplnej.

Łożysko jako uboczny produkt pochodzenia zwierzęcego

Zgodnie z art. 10 lit. h Rozporządzenia 1069/2009 łożyska zaliczane są do kategorii 3 produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego.

W Polsce nadzór nad ubocznymi produktami pochodzenia zwierzęcego (oraz produktami pochodnymi) sprawuje Inspekcja Weterynaryjna.

Wykorzystanie produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego (łożysko):

• karma dla zwierząt

• przetworzone białko zwierzęce, hydrolizat białkowy

• materiał paszowy

• produkt pośredni przeznaczony do produkcji wyrobów medycznych aktywnego osadzania, produktów leczniczych i weterynaryjnych produktów leczniczych

• przetworzone białko zwierzęce, w tym mieszanki i produkty inne niż karma dla zwierząt domowych zawierające takie białko, oraz mieszanki paszowe zawierające takie białko

• fosforan diwapniowy

• fosforan triwapniowy

Regulacje prawne

Przepisy dotyczące UPPZ są rygorystycznie regulowane zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym, aby zapewnić bezpieczeństwo zdrowia publicznego i zwierząt, a także ochronę środowiska. Przestrzeganie tych przepisów jest kluczowe, aby minimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się chorób oraz zanieczyszczenia środowiska.

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego), które określa zasady zbierania, transportu, przechowywania, obchodzenia się, przetwarzania i usuwania UPPZ.

• Rozporządzenie Komisji (UE) nr 142/2011 z dnia 25 lutego 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, oraz w sprawie wykonania dyrektywy Rady 97/78/WE w odniesieniu do niektórych próbek i przedmiotów zwolnionych z kontroli weterynaryjnych na granicach w myśl tej dyrektywy

Rejestracja podmiotów, przedsiębiorstw lub zakładów (rozporządzenie 1069/2009, art. 23)

1. W celu rejestracji podmioty:

a) przed rozpoczęciem działalności, powiadamiają adekwatny organ o wszystkich przedsiębiorstwach lub zakładach, które podlegają ich kontroli, które biorą udział na jakimkolwiek etapie w produkcji, przewozie, obróbce, przetwarzaniu, składowaniu, wprowadzaniu do obrotu, dystrybucji, użyciu lub usuwaniu produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych;

b) informują adekwatny organ o:

(i) kategorii stosowanych produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych podlegających ich kontroli;

(ii) charakterze czynności wykonywanych z wykorzystaniem produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego lub produktów pochodnych jako materiału wyjściowego.

2. Podmioty dostarczają adekwatnemu organowi aktualnych informacjach na temat wszelkich znajdujących się pod ich kontrolą przedsiębiorstw lub zakładów, o których mowa w akapicie pierwszym lit. a), w tym o jakiejkolwiek istotnej zmianie działalności, takiej jak każdy przypadek zamknięcia istniejącego przedsiębiorstwa lub zakładu.

3. Szczegółowe przepisy dotyczące rejestracji, o których mowa w ust. 1, mogą być przyjęte zgodnie z procedurą regulacyjną, o której mowa w art. 52 ust. 3.

4. W drodze odstępstwa od ust. 1 powiadomienie w celu rejestracji nie jest wymagane w odniesieniu do czynności, w zakresie których przedsiębiorstwa wytwarzające produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego zostały już zatwierdzone lub zarejestrowane zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004 lub rozporządzeniem (WE) nr 853/2004, a także w odniesieniu do czynności, w zakresie których przedsiębiorstwa lub zakłady zostały już zatwierdzone zgodnie z art. 24 niniejszego rozporządzenia.

Załącznik IX – Wymogi dotyczące niektórych zatwierdzonych i zarejestrowanych przedsiębiorstw i zakładów

Rozdział II – Czynności na produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego po ich zgromadzeniu

Wymogi ustanowione w niniejszym rozdziale mają zastosowanie do składowania (przechowywania) produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, o którym jest mowa w art. 24 ust. 1 lit. i) rozporządzenia (WE) nr 1069/2009, a także do następujących czynności dokonywanych na produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego po ich zgromadzeniu, o których jest mowa w art. 24 ust. 1 lit. h) tego rozporządzenia:

a) sortowanie;

b) dzielenie;

c) chłodzenie;

d) zamrażanie,

e) solenie lub inne procesy konserwujące;

f) usuwanie skór i skórek;

g) usuwanie materiału szczególnego ryzyka;

h) czynności na produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego prowadzone zgodnie z wymogami określonymi w przepisach weterynaryjnych UE, np. badanie poubojowe lub pobieranie próbek;

i) oczyszczanie lub pasteryzacja produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do przekształcenia w biogaz lub do kompostowania, przed takim przekształceniem lub kompostowaniem w innym przedsiębiorstwie lub zakładzie zgodnie z załącznikiem V do niniejszego rozporządzenia;

j) przesiewanie;

k) procesy przejścia fazowego materiałów kategorii 3, takie jak termokoagulacja krwi, wirowanie krwi, metody kontenerowe określone w rozdziale V załącznika IX, hydroliza kopyt, szczeciny, piór i sierści, przeznaczone do przetwarzania metodami przetwarzania określonymi w niniejszym rozporządzeniu.

Załącznik IV – Przetwarzanie ( Rozporządzenie 142/2011)

Sekcja 4 – Przetwarzanie materiału kategorii 3

Przetwarzanie materiału kategorii 3

1. Dla każdej metody przetwarzania, określonej w rozdziale III, krytyczne punkty kontroli, określające zakres obróbki cieplnej stosowany w przetwarzaniu, uwzględniają następujące wskaźniki:

a) wielkość cząstek surowca;

b) temperaturę osiąganą w procesie obróbki cieplnej;

c) ciśnienie, jakiemu ewentualnie poddano surowiec;

d) czas trwania procesu obróbki cieplnej lub szybkość podawania surowca w systemie ciągłym. Do każdego stosowanego krytycznego punktu kontroli należy określić minimalne normy przetwarzania.

2. W przypadku chemicznych metod obróbki, dozwolonych przez adekwatny organ jako metoda przetwarzania nr 7 zgodnie z rozdziałem III pkt G, krytyczne punkty kontroli określające zakres zastosowanej obróbki chemicznej obejmują uzyskany poziom wyregulowania odczynu pH.

3. Dla zapewnienia możliwości wykazania, iż dla wszystkich krytycznego punktu kontroli stosowane są minimalne wartości przetwarzania, należy przechowywać dokumentację przez co najmniej dwa lata.

4. Materiał kategorii 3 przetwarza się zgodnie z którąkolwiek z metod przetwarzania nr 1-5 lub nr 7 bądź też, w przypadku materiału pochodzącego od zwierząt wodnych, którąkolwiek z metod przetwarzania nr 1-7, o których mowa w rozdziale III.

ROZDZIAŁ II – Wprowadzanie do obrotu

Sekcja 1 – Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego i produkty pochodne przeznaczone na pasze dla zwierząt gospodarskich, z wyjątkiem zwierząt futerkowych

Artykuł 31

Wprowadzanie do obrotu

1. Produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego i produkty pochodne przeznaczone na paszę dla zwierząt gospodarskich, z wyjątkiem zwierząt futerkowych, mogą być wprowadzane do obrotu, pod warunkiem że:

a) są materiałem kategorii 3 lub pochodzą z materiału kategorii 3 innego niż materiał, o którym mowa w art. 10 lit. n), o) i p);

b) zostały, zależnie od konkretnego przypadku, zgromadzone lub przetworzone, zgodnie z warunkami dla sterylizacji ciśnieniowej lub innymi, aby zapobiec ryzyku stwarzanemu dla zdrowia ludzi i zwierząt zgodnie ze środkami przyjętymi na mocy art. 15 i wszystkimi środkami, które zostały ustanowione zgodnie z ust. 2 niniejszego artykułu; oraz

c) pochodzą z zatwierdzonych lub zarejestrowanych przedsiębiorstw lub zakładów, odpowiednio dla danego produktu ubocznego pochodzenia zwierzęcego lub produktu pochodnego.

2. Można określić środki wykonawcze do niniejszego artykułu w zakresie warunków zdrowia ludzi i zwierząt dla gromadzenia, przetwarzania i przekształcania produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych, o których mowa w ust. 1.

Środki te, mające na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszego rozporządzenia poprzez jego uzupełnienie, przyjmuje się zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 52 ust. 4.

Sekcja 2 – Nawozy organiczne i polepszacze gleby

Artykuł 32

Wprowadzanie do obrotu i stosowanie

1. Nawozy organiczne i polepszacze gleby mogą być wprowadzone do obrotu i stosowane, pod warunkiem że:

a) pochodzą one z materiału kategorii 2 lub kategorii 3;

b) zostały wyprodukowane zgodnie z warunkami dla sterylizacji ciśnieniowej lub innymi warunkami, aby zapobiec ryzyku stwarzanemu dla zdrowia ludzi i zwierząt, zgodnie z wymogami ustanowionymi zgodnie z art. 15 i wszystkimi środkami, które zostały ustanowione zgodnie z ust. 3 niniejszego artykułu;

c) pochodzą, odpowiednio, z zatwierdzonych lub zarejestrowanych przedsiębiorstw lub zakładów; oraz

d) w przypadku mączki mięsno-kostnej pochodzącej z materiału kategorii 2 i przetworzonych białek zwierzęcych przeznaczonych do użytku jako nawozy organiczne i polepszacze gleby, zostały one zmieszane ze składnikiem, aby wykluczyć dalsze użycie mieszaniny na pasze, i oznaczone, o ile wymagają tego środki przyjęte na mocy ust. 3.

Ponadto pozostałości fermentacyjne procesu przetwarzania w biogaz lub kompost mogą być wprowadzane do obrotu i używane jako nawozy organiczne lub polepszacze.

Państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać przepisy krajowe określające dodatkowe warunki lub ograniczające zastosowanie nawozów organicznych i polepszaczy gleby, pod warunkiem iż takie przepisy są uzasadnione ochroną zdrowia ludzi i zwierząt.

2. W drodze odstępstwa od ust. 1 lit. d), mieszanie nie jest wymagane dla materiałów, których użycie do celów paszowych zostało wykluczone ze względu na ich skład lub opakowanie.

3. Można przyjąć środki wykonawcze do niniejszego artykułu odnośnie do następujących przypadków:

a) warunków zdrowia ludzi i zwierząt w odniesieniu do produkcji i stosowania nawozów organicznych i polepszaczy gleby;

b) składników lub substancji do oznaczania nawozów organicznych lub polepszaczy gleby;

c) składników do mieszania z nawozami organicznymi lub polepszaczami gleby;

d) dodatkowych warunków, takich jak metody do celów oznaczania i minimalne proporcje, które mają być zachowane przy przygotowywaniu mieszaniny, tak aby wykluczyć zastosowanie takich nawozów organicznych lub polepszaczy gleby dla celów paszowych; oraz

e) przypadków, w których skład lub opakowanie materiałów umożliwia ich zwolnienie z wymogu mieszania.

Środki te, mające na celu zmianę elementów innych niż istotne niniejszego rozporządzenia poprzez jego uzupełnienie, przyjmuje się zgodnie z procedurą regulacyjną połączoną z kontrolą, o której mowa w art. 52 ust. 4.

Sekcja 3 – Produkty pochodne objęte innymi przepisami prawa wspólnotowego

Artykuł 33

Wprowadzenie do obrotu

Podmioty mogą wprowadzać do obrotu następujące produkty pochodne:

a) produkty kosmetyczne w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy 76/768/EWG;

b) wyroby medyczne aktywnego osadzania w rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. c) dyrektywy 90/385/EWG;

c) wyroby medyczne w rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. a) dyrektywy 93/42/EWG;

d) wyroby medyczne używane do diagnozy in vitro, w rozumieniu art. 1 ust. 2 lit. b) dyrektywy 98/79/WE;

e) weterynaryjne produkty lecznicze w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 2001/82/WE;

f) produkty lecznicze w rozumieniu art. 1 pkt 2 dyrektywy 2001/83/WE.

Artykuł 34

Wytwarzanie

1. Przywóz, gromadzenie i przemieszczanie produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych przeznaczonych do przedsiębiorstw lub zakładów w celu wytworzenia produktów pochodnych, o których mowa w art. 33, oraz wytwarzanie tych produktów pochodnych wykonuje się zgodnie z przepisami wspólnotowymi, o których mowa w tym artykule.

Niezużyty materiał z takich przedsiębiorstw lub zakładów jest usuwany zgodnie z tymi przepisami.

2. Jednak niniejsze rozporządzenie stosuje się w przypadku, gdy prawodawstwo wspólnotowe, o którym mowa w art. 33, nie przewiduje warunków kontroli potencjalnego zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt, zgodnie z celami niniejszego rozporządzenia.

Sekcja 4 – Inne produkty pochodne

Artykuł 35

Wprowadzanie do obrotu karmy dla zwierząt domowych

Podmioty mogą wprowadzać do obrotu karmę dla zwierząt domowych, pod warunkiem że:

a) produkty te pochodzą:

(i) z materiału kategorii 3 innego niż materiał, o którym mowa w art. 10 lit. n), o) i p);

(ii) w przypadku importowanej karmy dla zwierząt domowych lub karmy dla zwierząt domowych wyprodukowanej z materiałów pochodzących z przywozu, z materiału kategorii 1, o którym mowa w art. 8 lit. c), na warunkach określonych zgodnie z art. 40 ust. 1 lit. a); lub

(iii) w przypadku surowej karmy dla zwierząt domowych, z materiału, o którym mowa w art. 10 lit. a) oraz lit. b) ppkt (i) i (ii); oraz

b) zapewniają kontrolę zagrożeń dla zdrowia ludzi i zwierząt dzięki bezpiecznej obróbce zgodnie z art. 38, w przypadku gdy bezpieczne zaopatrzenie zgodnie z art. 37 nie zapewnia dostatecznej kontroli.

Artykuł 36

Wprowadzanie do obrotu innych produktów pochodnych

Podmioty mogą wprowadzać do obrotu produkty pochodne, inne niż produkty, o których mowa w art. 31, 32, 33 i 35, pod warunkiem że:

a) produkty te

(i) nie są przeznaczone do skarmiania zwierząt gospodarskich ani do stosowania w glebie, z której pochodzi materiał do skarmiania tych zwierząt; lub

(ii) są przeznaczone do skarmiania zwierząt futerkowych; oraz

b) zapewniają one kontrolę zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt poprzez:

(i) bezpieczeństwo zaopatrzenia, zgodnie z art. 37;

(ii) bezpieczną obróbkę, zgodnie z art. 38, jeżeli bezpieczne zaopatrzenie nie zapewnia wystarczającej kontroli; lub

(iii) sprawdzenie, czy produkty są używane wyłącznie w bezpiecznych zastosowaniach, zgodnie z art. 39, jeżeli bezpieczna obróbka nie zapewnia wystarczającej kontroli.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Paweł Buczyński – Inżynier Technologii Żywności