Spółdzielnie energetyczne

Czym jest spółdzielnia energetyczna?

Definicja z ustawy:

spółdzielnia energetyczna – spółdzielnię w rozumieniu art. 1 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2021 r. poz. 648 oraz z 2023 r. poz. 1450) albo spółdzielnię rolników w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników (Dz. U. poz. 2073 oraz z 2023 r. poz. …), których przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii elektrycznej lub biogazu, lub biogazu rolniczego, lub biometanu, lub ciepła w instalacjach odnawialnego źródła energii, obrót nimi lub ich magazynowanie, dokonywane w ramach działalności prowadzonej wyłącznie na rzecz tych spółdzielni oraz ich członków;”

Spółdzielnia energetyczna to organizacja, której celem jest wspólne wytwarzanie, obrót, magazynowanie oraz dystrybucja energii elektrycznej, biogazu, biometanu lub ciepła, a także innych form energii pochodzących z odnawialnych źródeł. Działa ona na rzecz swoich członków, czyli osób fizycznych lub prawnych, które dobrowolnie do niej przystępują. Członkowie spółdzielni wspólnie zarządzają jej działalnością i korzystają z wypracowanych zysków. Spółdzielnia energetyczna ma własną osobowość prawną, co oznacza, iż może samodzielnie funkcjonować i podejmować decyzje przez swoje organy, a jej działalność jest regulowana przez statut.

Spółdzielnie energetyczne a rozwój energetyki odnawialnej

Spółdzielnie energetyczne są jedną z form energetyki obywatelskiej.

Energetyka obywatelska to system, w którym osoby prywatne, organizacje, instytucje i przedsiębiorstwa spoza sektora energetycznego biorą czynny udział w wytwarzaniu, przesyle i zarządzaniu energią.

Spółdzielnie energetyczne oferują możliwość wytwarzania energii na potrzeby własne, zarówno samej spółdzielni, jak i jej członków.

Obszar działania SE ustala się na podstawie wskazanych przez nią punktów poboru energii, obejmujących:

• punkty poboru energii wytwórców i odbiorców energii elektrycznej, którzy są członkami tej SE, przyłączonych do określonej sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV;
• miejsca przyłączenia do sieci ciepłowniczej wytwórców i odbiorców ciepła, będących członkami SE;
• miejsca przyłączenia do sieci dystrybucyjnej gazowej wytwórców i odbiorców, będących członkami SE, lub miejsca wytwarzania oraz zużycia biogazu, biogazu rolniczego lub biometanu ze źródeł odnawialnych;

Szanse wynikające z rozwoju SE (ekonomiczne i środowiskowe)

• Lokalne zagospodarowanie zasobów
• Bezpieczeństwo dostaw energii
• Poprawa jakości życia
• Nowe możliwości rozwoju
• Ochrona środowiska
• Poprawa kondycji finansowej
• Ekologiczny wizerunek
• Budowanie sieciowych powiązań biznesowych opartych na współpracy

Warunki uzyskiwania statusu spółdzielni energetycznej

Rozpoczęcie działalności:

1. należy założyć spółdzielnię w rozumieniu prawa spółdzielczego i przeprowadzić stosowny proces jej rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Od momentu rejestracji spółdzielnia zyskuje osobowość prawną.
2. rejestracja w KOWR. Uzyskanie wpisu w wykazie SE prowadzonym przez Dyrektora Generalnego uzależnione jest od spełnienia wskazanych wymagań ustawowych, związanych z dopuszczalnym obszarem działalności SE oraz mocy zainstalowanej instalacji OZE wykorzystywanych przez spółdzielnię do wytwarzania energii.
3. Umowa ze sprzedawcą energii.

Sprzedawca energii, na wniosek spółdzielni energetycznej, w terminie nie późniejszym niż 90 dni, zobowiązany jest do:

1. Przedstawienia oferty zawarcia nowej lub zmiany dotychczasowej umowy kompleksowej z członkiem spółdzielni energetycznej wskazanym przez tę spółdzielnię oraz umowy o świadczenie usług bilansowania handlowego z wytwórcą wskazanym przez spółdzielnię energetyczną;
2. Zawarcia ze spółdzielnią energetyczną umowy, w której zostaną określone:
3. Zasady i terminy informowania przez spółdzielnię energetyczną o zmianach w liczbie członków lub punktów poboru energii;
4. Zasady rozliczeń z poszczególnymi członkami spółdzielni energetycznej w zakresie nieuregulowanym przepisami;
5. Sposób i warunki udostępniania spółdzielni energetycznej oraz poszczególnym członkom tej spółdzielni danych pomiarowych, w tym zakres i format tych danych;
6. Prawa i obowiązki sprzedawcy, spółdzielni energetycznej oraz jej członków w zakresie stosowania rozliczeń, a także udostępniania lub przekazywania informacji.

Etapy prowadzące o założenia Spółdzielni Energetycznej

ETAP I – Prace koncepcyjne

1. Statut SE

Statut spółdzielni energetycznej powinien być zgodny z zasadami wynikającymi z Prawa spółdzielczego lub ustawy o spółdzielniach rolników. najważniejsze elementy, które muszą zostać uwzględnione w statucie, obejmują:

• Nazwę spółdzielni z dodatkiem „spółdzielnia” lub „spółdzielczy” oraz jej siedzibę.
• Przedmiot działalności spółdzielni i czas jej trwania, jeżeli jest założona na czas określony.
• Wysokość wpisowego, liczbę i wysokość udziałów członkowskich oraz terminy ich wniesienia i zwrotu.
• Prawa i obowiązki członków.
• Zasady przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa oraz wykluczania członków.
• Zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania na nich i podejmowania uchwał.
• Zasady wyboru i odwoływania członków organów spółdzielni.
• Zasady podziału nadwyżki bilansowej oraz pokrywania strat spółdzielni.

W kontekście działalności spółdzielni energetycznej, statut musi być zgodny z przepisami ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE), a szczególnie precyzyjnie określać:

• Przedmiot działalności, np. wytwarzanie energii elektrycznej w instalacjach fotowoltaicznych na potrzeby własne spółdzielni i jej członków, oraz zasady rozliczania nadwyżek energii.
• Zasady wzajemnych rozliczeń między spółdzielnią a jej członkami z tytułu wytworzonej i zużytej energii.
• Zasady rozliczania energii zakupionej w przypadku niedoboru produkcji własnej.

Po przygotowaniu statutu, założyciele spółdzielni podejmują uchwałę o jego przyjęciu. Minimalna liczba członków spółdzielni energetycznej wynosi:

• co najmniej 10 osób fizycznych,
• lub co najmniej 3 osoby prawne,
• lub co najmniej 5 osób fizycznych w przypadku spółdzielni produkcji rolnej.

2. Wybór organów spółdzielni

Organy spółdzielni:

• zarząd
• rada nadzorcza
• ewentualne inne organy, przewidziane przez statut.

Głosowanie tajne spośród nieograniczonej liczby kandydatów.

3. Badanie interesariuszy

Obejmuje ono identyfikację, analizę oraz zrozumienie potrzeb, oczekiwań i wpływu różnych grup interesariuszy na funkcjonowanie SE. Interesariusze to wszyscy, którzy mają bezpośredni lub pośredni związek ze spółdzielnią, w tym członkowie spółdzielni, lokalna społeczność, dostawcy energii, organy regulacyjne, a także potencjalni partnerzy biznesowi.

4. Założenia strategii rozwoju SE

Strategia powinna uwzględniać aspekty takie jak ekspansja infrastruktury OZE, optymalizacja zarządzania energią, rozwój nowych produktów i usług, a także edukacja i zaangażowanie społeczności lokalnej. Założenia te powinny być zgodne z ramami prawnymi oraz regulacjami dotyczącymi OZE, a także zrównoważone z potrzebami i oczekiwaniami interesariuszy.

5. Wytyczne do rozliczeń SE

Obejmują one zasady rozliczeń z członkami spółdzielni za dostarczoną energię, rozliczenia zewnętrzne z dostawcami oraz odbiorcami energii, a także sposób rozliczania nadwyżek energii wytwarzanej przez spółdzielnię.

6. Realizacja bilansu energetycznego SE

Realizacja bilansu energetycznego spółdzielni energetycznej jest procesem oceny i monitorowania równowagi między wytwarzaniem a konsumpcją energii elektrycznej w ramach spółdzielni. Kluczowym elementem tego procesu jest analiza profilu pracy źródeł OZE (np. instalacji fotowoltaicznych, wiatrowych) w porównaniu z profilem konsumpcji energii elektrycznej przez członków spółdzielni. Celem jest zapewnienie, iż produkcja energii w jak największym stopniu pokrywa się z jej zużyciem, co minimalizuje potrzebę zakupu energii zewnętrznej i optymalizuje koszty operacyjne SE. Dobrze zrealizowany bilans energetyczny przyczynia się do zrównoważonego rozwoju spółdzielni oraz do maksymalizacji korzyści dla jej członków.

ETAP II – Rejestracja w KRS

– Uchwała Rady Gminy o przystąpienie do SE (dotyczy jednostek samorządu terytorialnego)

– Zebranie założycielskie SE

– Zgłoszenie w KRS

– Procedura rejestracyjna

Wpis spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego następuje na podstawie wniosku.

Do wniosku należy załączyć statut spółdzielni i protokół stwierdzający wybór zarządu i rady nadzorczej.

500 zł – opłata za wpis

100 zł – opłata za ogłoszenie wpisu w MSiG

ETAP III – Rejestracja w KOWR

Wniosek o zamieszczenie danych w wykazie spółdzielni energetycznych jest składany do Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) wraz z oświadczeniem o prawdziwości zawartych w nim danych.

Wnioski znajdują się w niniejszym linku: https://www.gov.pl/web/kowr/zatwierdzenie-w-wykazie-spoldzielni-energetycznych

Wpisanie na listę KOWR oznacza rozpoczęcie pełnoprawnej działalności SE, a w tym obowiązek opustowego rozliczenia energii 1 do 0,6 przez sprzedawcę energii i trwa przez okres znajdowania się danych spółdzielni w tym wykazie.

ETAP IV – Rozwój SE

Strategia lokalnego rozwoju rynku energii z udziałem spółdzielni energetycznych (SE) obejmuje następujące elementy:

• Inwentaryzacja lokalnych zasobów energetycznych – Przeprowadzenie szczegółowej analizy istniejącej infrastruktury energetycznej na terenie objętym strategią oraz ocena potencjału w zakresie wytwarzania energii.
• Studia wykonalności, biznesplany, dokumentacja techniczna, projekty budowlane – Opracowanie szczegółowych studiów wykonalności, biznesplanów oraz pełnej dokumentacji technicznej i projektów budowlanych, które będą podstawą do realizacji inwestycji w ramach strategii.

Zgodnie z przepisami ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE), spółdzielnia energetyczna ma obowiązek składania Dyrektorowi Generalnemu Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) rocznych sprawozdań, które muszą zawierać następujące informacje:

• ilość energii elektrycznej, biogazu lub ciepła wytworzonej;
• ilość energii zużytej przez członków spółdzielni energetycznej,

Sprawozdania te powinny być przekazywane w ujęciu miesięcznym, w terminie 60 dni od zakończenia roku kalendarzowego.

Cele Spółdzielni Energetycznych

Celem Spółdzielni jest produkcja energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii na potrzeby jej członków oraz organizacja dostawy i odbioru energii elektrycznej pomiędzy członkami Spółdzielni, co ma na celu ograniczenie kosztów związanych z zakupem energii elektrycznej oraz zwiększenie przychodów członków Spółdzielni z tytułu sprzedaży wyprodukowanej energii elektrycznej.

Energia pochodząca z instalacji odnawialnych źródeł energii (OZE) może być tańsza z kilku kluczowych powodów. Przede wszystkim, system opustu, który pozwala na korzystanie z wyprodukowanej energii elektrycznej na własne potrzeby, znacząco redukuje koszty zakupu energii z sieci. Ponadto, inwestycje w technologie OZE wiążą się z niższym ryzykiem inwestycyjnym w porównaniu do tradycyjnych źródeł energii, co przekłada się na mniejsze koszty finansowe.

Brak opłat związanych z odnawialnymi źródłami energii, takich jak opłata OZE, dystrybucyjna czy mocowa, również przyczynia się do obniżenia kosztów energii. Dodatkowo, dostęp do preferencyjnego finansowania sprzyja dalszej redukcji kosztów początkowych inwestycji w technologie OZE.

Możliwość aktywnego zarządzania produkcją energii, umożliwiająca optymalne wykorzystanie wyprodukowanej energii oraz nowoczesne technologie stosowane w odnawialnych źródłach energii, przyczyniają się do zwiększenia efektywności i obniżenia kosztów eksploatacji. Rozwój nowych możliwości działania w obszarze OZE stwarza dodatkowe opcje dla efektywnego i opłacalnego zarządzania energią.

Energia wytwarzana przez spółdzielnię energetyczną może być wykorzystywana wyłącznie na potrzeby spółdzielni lub jej członków. Sprzedaż energii do innych odbiorców lub spółek obrotu na warunkach przypisanych spółdzielniom energetycznym nie jest możliwa. jeżeli spółdzielnia chce sprzedawać energię innym podmiotom, musi to realizować na tzw. zasadach ogólnych. W takim przypadku spółdzielnia jest traktowana jak przedsiębiorstwo energetyczne i podlega odpowiednim regulacjom, w tym konieczności uzyskania wymaganych koncesji.

Rozliczenia Spółdzielni Energetycznych

(źródło obrazu: https://www.gov.pl/attachment/237ea874-3c26-4cf1-8736-b1656c546dc5)

System net-meteringu oraz zwolnienia z uiszczania szeregu opłat, takich jak opłata OZE, zostały utrzymane dla spółdzielni energetycznych. W praktyce oznacza to, iż nadwyżka energii elektrycznej wytworzonej przez członków spółdzielni z odnawialnych źródeł energii (OZE), która przekracza ich własne zużycie, jest rozliczana ze sprzedawcą energii elektrycznej na zasadzie opustów w stosunku 1:0,6. Innymi słowy, za każdą 1 MWh energii wprowadzonej do sieci ponad pobraną ilość, członkowie spółdzielni mogą odebrać 0,6 MWh.

Zarówno operator systemu dystrybucyjnego, jak i sprzedawca zobowiązany mają obowiązek zawarcia odpowiednich umów ze spółdzielnią energetyczną. Rozliczenia ilości energii wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej i pobranej z tej sieci są dokonywane na podstawie wskazań urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych podłączonych do sieci każdego z członków spółdzielni.

Znowelizowane przepisy ustawy o OZE z 2023 roku jednoznacznie określają, iż okres rozliczeniowy wynosi jeden miesiąc kalendarzowy. Realizacja obowiązku rozliczenia energii przez sprzedawcę zobowiązanego odbywa się na podstawie umowy kompleksowej zawieranej z każdym członkiem spółdzielni, z uwzględnieniem ilości energii wytworzonej przez spółdzielnię lub jej członków.

Zgodnie z art. 38da ust. 1, operator systemu dystrybucyjnego, na obszarze, którego spółdzielnia planuje działalność w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, jest zobowiązany do zawarcia umowy o świadczenie usług dystrybucji lub zmiany istniejącej umowy w celu umożliwienia sprzedawcy dokonywania rozliczeń, w terminie 21 dni od złożenia odpowiedniego wniosku przez spółdzielnię. Dodatkowo operator ma obowiązek zainstalowania liczników zdalnego odczytu dla wszystkich członka spółdzielni w terminie 4 miesięcy od złożenia wniosku przez spółdzielnię.

Wytwórcy i odbiorcy energii powinni posiadać liczniki zdalnego odczytu, które rejestrują odrębnie ilości energii elektrycznej:

• wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej,
• pobranej z sieci dystrybucyjnej.

Zwolnienia z niektórych opłat

Od energii wytworzonej we wszystkich instalacjach odnawialnych źródeł energii i zużytej przez odbiorców, w tym energii rozliczonej w ramach systemu opustów, nie są pobierane opłaty na rzecz sprzedawcy energii. Opłaty za świadczenie usług dystrybucji, zależne od ilości energii wprowadzonej do sieci i pobranej przez członków, są uiszczane do wysokości wynikającej z nadwyżki produkcji energii nad jej zużyciem. Należności te są przekazywane operatorowi przez sprzedawcę energii.

W odniesieniu do energii rozliczanej w ramach systemu opustów, spółdzielnia energetyczna oraz jej członkowie są zwolnieni z naliczania i uiszczania następujących opłat:

• opłat dystrybucyjnych zmiennych (w tym składnika zmiennego stawki sieciowej oraz stawki jakościowej),
• opłaty na rzecz odnawialnych źródeł energii (opłaty OZE),
• opłaty mocowej,
• opłaty kogeneracyjnej,
• podatku akcyzowego, pod warunkiem, iż łączna moc zainstalowana elektryczna wszystkich instalacji odnawialnych źródeł energii należących do spółdzielni energetycznej nie przekracza 1 MW.

Dodatkowo, spółdzielnia energetyczna oraz jej członkowie są zwolnieni z obowiązku umarzania świadectw pochodzenia energii.

Obowiązki operatora systemu dystrybucyjnego

Operator systemu dystrybucyjnego (OSD) to przedsiębiorstwo energetyczne, które zajmuje się dystrybucją energii elektrycznej lub gazu, odpowiedzialne za:

• Ruch sieciowy w systemie dystrybucyjnym.
• Bieżące i długookresowe bezpieczeństwo funkcjonowania systemu.
• Eksploatację, konserwację, remonty oraz rozbudowę sieci dystrybucyjnej, w tym połączeń z innymi systemami.

Operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, na którego obszarze spółdzielnia energetyczna planuje rozpoczęcie działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł, jest zobowiązany do:

1. Zawarcia lub zmiany umowy o świadczenie usług dystrybucji ze sprzedawcą energii, w celu umożliwienia rozliczenia spółdzielni energetycznej, w terminie 21 dni od dnia złożenia przez spółdzielnię wniosku w tej sprawie.
2. Zainstalowania każdemu członkowi spółdzielni energetycznej licznika zdalnego odczytu w terminie 4 miesięcy od dnia złożenia wniosku o instalację takiego licznika.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami:

Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com

Łukaszem Moczydłowskim: moczydlowski [at] prokurent.com

Pawłem Wróblewskim: p.wroblewski [at] elbudbis.pl

Autorzy:

Piotr Włodawiec – Radca prawny / Starszy Partner

Łukasz Moczydłowski – Adwokat / Starszy Partner

Paweł Wróblewski – Gargamel Zarządu ElbudBis

Relkonds

Materiał przygotowany we współpracy z: