Od odbudowy do odnowy: dlaczego przyszłość Ukrainy jest szansą dla Europy

W miarę jak Ukraina odbudowuje się po wojnie, Unia Europejska stoi przed wyborem: pomóc przekształcić odbudowę w odnowę lub zapłacić cenę za niezdecydowanie. Bliższa integracja z Ukrainą oznacza nowe rynki, większą odporność kluczowych sektorów i wykwalifikowaną siłę roboczą, która wzmocni starzejące się gospodarki UE.

Przystąpienie Ukrainy do Unii Europejskiej to nie tylko kwestia solidarności czy geopolitycznego wyrównania. To szansa gospodarcza o daleko idących konsekwencjach. Bliższe partnerstwo gospodarcze wzmocni odporność UE, otworzy dostęp do ważnego wschodzącego rynku i umożliwi strategiczną autonomię w kluczowych sektorach. To decydujący moment: UE może albo wspierać odnowę gospodarczą Ukrainy, albo ponieść koszty zwlekania.

Potencjał inwestycyjny: wypełnianie luki

Obecny poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) na Ukrainie jest znacznie niższy od potencjału. W 2023 r. Ukraina przyciągnęła 4,5 mld USD BIZ, a w 2024 r. kwota ta spadła do 3,3 mld USD. Większość tej kwoty (72%) stanowiły reinwestycje, a 77% całkowitych BIZ pochodziło z państw UE.

Jednak bliższe przyjrzenie się sytuacji ujawnia pewne zniekształcenia: 43% BIZ pochodzących z UE przybyło z Cypru, a 26% z Holandii – jurysdykcji często wykorzystywanych przez ukraińskich oligarchów do reinwestowania kapitału. Sugeruje to, iż znaczna część nie stanowi nowych inwestycji zagranicznych, ale kapitał powracający do kraju.

Spadek rocznych BIZ można również wyjaśnić trwającą wojną na Ukrainie. Przed rozpoczęciem wojny BIZ na Ukrainie wyniosły prawie 8 mld USD.

Dla porównania, Polska przyciągnęła 34,3 mld USD BIZ w 2023 r., a Rumunia – kraj o mniejszej liczbie ludności niż Ukraina – przyciągnęła 8,7 mld USD. Chociaż sytuacja każdego kraju jest wyjątkowa, członkostwo w UE jest z pewnością katalizatorem inwestycji, ponieważ po przystąpieniu do UE kraje Europy Środkowo-Wschodniej odnotowały gwałtowny wzrost przepływów BIZ.

Według danych MFW, jedenaście krajów, które przystąpiły do UE w 2004 i 2007 r., otrzymało do 2016 r. prawie 700 mld USD w ramach BIZ, co miało znaczący wpływ na eksport, zatrudnienie i wydajność.

Jak zauważyli Merlevede i Schoors (Uniwersytet w Gandawie), przystąpienie do UE wywołuje efekt „pozytywnego sprzężenia zwrotnego”: przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych w naturalny sposób dostosowują się do poziomu równowagi odzwierciedlającego poprawę otoczenia instytucjonalnego. W gospodarkach w okresie transformacji postrzeganie ryzyka jest ściśle związane z reformami instytucjonalnymi – obszarem, w którym Ukraina poczyniła wymierne postępy.

Odbudowa Ukrainy: strategiczne sektory partnerstwa UE-Ukraina

Plan pomocy dla Ukrainy określa priorytety kraju w zakresie ożywienia gospodarczego i inwestycji. W latach 2024–2027 fundusze UE w wysokości 7 mld euro pobudzą inwestycje w sektorach kluczowych zarówno dla ożywienia gospodarczego kraju, jak i dla interesów gospodarczych Europy:

• Infrastruktura: Odbudowa systemów energetycznych, sieci transportowych i zaopatrzenia w wodę Ukrainy ma fundamentalne znaczenie dla ożywienia gospodarczego kraju. Pozwoli to nie tylko przywrócić podstawowe usługi, ale także otworzy przed unijnymi przedsiębiorstwami budowlanymi i inżynieryjnymi możliwości udziału w dużych projektach związanych z odbudową.
• Usługi społeczne: Mieszkalnictwo, edukacja, opieka zdrowotna i ochrona socjalna wymagają znacznych reinwestycji. Modernizacja tych sektorów może pomóc w reintegracji wysiedlonych ludności i odbudowie kapitału ludzkiego, a jednocześnie stworzyć możliwości partnerstwa sektora prywatnego w zakresie infrastruktury społecznej.
• Technologie wojskowe i obrona: Wojna uwydatniła potrzebę posiadania silnego przemysłu obronnego. Ukraina priorytetowo traktuje produkcję zaawansowanego technologicznie uzbrojenia i sprzętu obronnego, co jest zgodne z rosnącymi ambicjami UE w zakresie wzmocnienia zdolności obronnych i zmniejszenia zależności od dostawców zewnętrznych.
• Rolnictwo i sektor rolno-spożywczy: Żyzne ziemie Ukrainy i jej potencjał eksportowy sprawiają, iż kraj ten jest filarem bezpieczeństwa żywnościowego Europy. Inwestycje w zakłady przetwórcze, zrównoważone praktyki rolnicze i infrastrukturę logistyczną mogą pomóc w głębszej integracji ukraińskiego rolnictwa z rynkiem UE.
• Surowce krytyczne: UE jest coraz bardziej świadoma swojej strategicznej zależności od zewnętrznych źródeł surowców krytycznych. Ukraina posiada zasoby kluczowych surowców, takich jak lit i tytan. To czyni ją naturalnym partnerem w strategii UE na rzecz zabezpieczenia łańcuchów dostaw surowców.
• IT i gospodarka cyfrowa: Talenty technologiczne Ukrainy i rozwijający się ekosystem start-upów zyskały już uznanie na całym świecie. Dalsze inwestycje mogą wzmocnić pozycję Ukrainy jako centrum cyfrowego, tworząc wysokowartościowe miejsca pracy i wspierając transformację cyfrową UE.
• Produkcja i przemysł: Ożywienie i modernizacja przemysłu ciężkiego, zwłaszcza metalurgicznego, inżynieryjnego i maszynowego, wesprze odbudowę Ukrainy, zapewniając jednocześnie przedsiębiorstwom z UE dostęp do niedrogich, wykwalifikowanych mocy produkcyjnych.
• Przedsiębiorczość i MŚP: Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw ma najważniejsze znaczenie dla dywersyfikacji gospodarki i tworzenia miejsc pracy. Przystąpienie do UE zapewniłoby MŚP dostęp do nowych rynków, finansowania i ram regulacyjnych, pobudzając innowacyjność i konkurencyjność.

Ponadto inicjatywy o wysokim priorytecie, takie jak rozminowywanie i budowa systemów bezpiecznych schronień, mają zasadnicze znaczenie dla bezpiecznego powrotu wysiedlonych społeczności i wznowienia normalnej działalności gospodarczej. We wszystkich sektorach integracja innowacji, zrównoważonego rozwoju i cyfryzacji jest naczelną zasadą wizji odbudowy Ukrainy, która jest zgodna z celami strategicznymi UE.

Mobilność pracowników: od obciążenia do korzyści

Pomimo obaw, iż Ukraińcy mogą „zająć miejsca pracy”, w rzeczywistości wypełniają oni pilne braki kadrowe w całej UE. Starzejące się społeczeństwa, spadająca liczba urodzeń i napięta sytuacja na rynku pracy sprawiają, iż pracownicy z Ukrainy są kluczowym zasobem. przez cały czas jednak istnieją bariery:

• Niepewność prawna: tymczasowa ochrona ogranicza długoterminową integrację;
• Ograniczenia sektorowe: wielu pracowników ma dostęp tylko do rynku pracy wymagającego niskich kwalifikacji lub wąskiego zakresu umiejętności;
• Uznawanie kwalifikacji i bariery językowe;
• Ograniczone struktury wsparcia społecznego w krajach przyjmujących.

Własne przedsiębiorstwa UE ponoszą straty, gdy nie są w stanie wykorzystać tej wykwalifikowanej siły roboczej:

• Niedobór talentów pozostaje problemem;
• Tracony jest potencjał innowacyjny;
• Łańcuchy dostaw borykają się z opóźnieniami i nieefektywnością.

Mobilność pracowników powinna być postrzegana jako korzyść dla obu stron. Dodatkowo, powrót stabilności na Ukrainę spowoduje wytworzenie miejsc pracy dzięki bezpośrednim inwestycjom zagranicznym. Będzie to stanowiło zachętę do dobrowolnego powrotu, zmniejszając presję na kraje przyjmujące w UE.

Lekcje porównawcze: Europa Środkowa i Bałkany

Kraje Europy Środkowo-Wschodniej przeszły transformację gospodarczą dzięki przystąpieniu do UE. Jednak powojenne ożywienie gospodarcze Ukrainy sprawia, iż jej sytuacja jest bardziej porównywalna z sytuacją Bałkanów Zachodnich.

Podobnie jak Bośnia czy Serbia, Ukraina stoi przed koniecznością głębokiej odbudowy, reform instytucjonalnych i sceptycznym nastawieniem opinii publicznej wobec UE.

Istnieją jednak precedensy: Niemcy pokonały wewnętrzny sprzeciw wobec rozszerzenia UE w 2004 r. Opór polityczny można przezwyciężyć poprzez fakty, odpowiednie przedstawianie sytuacji i wiarygodne warunki. Koszt opóźnienia może być wyższy niż koszt rozszerzenia.

Praworządność i klimat inwestycyjny

Reforma instytucjonalna ma najważniejsze znaczenie dla uwolnienia potencjału gospodarczego Ukrainy. Poprzednie inicjatywy, takie jak program „investor nanny”, zakończyły się niepowodzeniem z powodu braku wiarygodności i konsekwencji w działaniach. w tej chwili jednak przywódcy Ukrainy znajdują się pod rosnącą presją krajową i międzynarodową, aby osiągnąć zamierzone cele.

Decydujące znaczenie będzie miało zwiększenie niezależności sądownictwa, poprawa ram ubezpieczeń, wysiłki na rzecz zwalczania korupcji oraz mechanizmów egzekwowania prawa. Nie są to reformy dla samych reform – są one sygnałem dla inwestorów.

Polityczna i gospodarcza konieczność

Przystąpienie Ukrainy do UE nie jest gwarantowane. Wymaga ono woli politycznej Brukseli i impetu reform w Kijowie. Brak działania niesie jednak ze sobą większe ryzyko: osłabienie sąsiedztwa UE, utratę inwestycji i pogłębienie luki wpływów, którą wypełni Rosja.

Obywatele UE, rozważając koszty rozszerzenia, powinni również wziąć pod uwagę jego korzyści. Ukraina nie jest ciężarem – jest fundamentem przyszłego dobrobytu, bezpieczeństwa i strategicznej autonomii Europy. Teraz jest czas na inwestycje – zarówno gospodarcze, jak i polityczne.

—

Tekst ukazał się w języku angielskim 18 czerwca 2025 na Visegrad Insight.

—

Foto.: President of Ukraine, Flickr, Public domain.