Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności jako podstawa rezygnacji z usługi turystycznej

Opis okoliczności faktycznych

Postępowanie miało za przedmiot wniosek o wydanie na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE), orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez sąd najwyższy Litwy w postępowaniu w ramach sporu pomiędzy M.D. a Tez Tour UAB w przedmiocie podnoszonego przez M.D. prawa do rozwiązania bez ponoszenia opłat zawartej z tą spółką umowy o imprezę turystyczną ze względu na zagrożenie zdrowia związane z rozprzestrzenianiem się COVID-19. 10.2.2020 r. M.D. zawarł ze spółką Tez Tour umowę o udział w imprezie turystycznej, w której to umowie spółka ta zobowiązała się do zorganizowania podróży wakacyjnej do Zjednoczonych Emiratów Arabskich w terminie od 1 do 8.3.2020 r. Z tytułu tej umowy M.D. wypłacił spółce kwotę pieniężną w wysokości 4 834 EUR. 27.2.2020 r. M.D. poinformował spółkę, iż chce rozwiązać wspomnianą umowę o udział w imprezie turystycznej i zwrócił się do niej o umożliwienie mu wykorzystania zapłaconej kwoty na odbycie innej podróży w późniejszym terminie, gdy zmniejszy się zagrożenie dla zdrowia związane z rozprzestrzenianiem się COVID-19. Spółka odmówiła uwzględnienia wniosku.

Żądania zostały oddalone zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym, ponieważ zdaniem adekwatnych sądów litewskich nic nie pozwalało uznać okoliczności, na które powołuje się M.D., za siłę wyższą. Ich zdaniem M.D. zarezerwował swoją podróż, chociaż istniały już informacje świadczące o zastosowaniu środków bezpieczeństwa, a z drugiej strony w dniu rozwiązania umowy poziom ryzyka związanego z tą podróżą nie uległ zmianie.

Stanowisko sądu odsyłającego

Rozpatrując skargę kasacyjną M.D., sąd najwyższy Litwy zauważył, iż dla celów rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym należy uściślić warunki, w jakich podróżny może powoływać się na istnienie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z 25.11.2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) Nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.Urz. UE L z 2015 r. Nr 326, s. 1) w kontekście pandemii COVID-19.

W tym kontekście sąd odsyłający dążył, po pierwsze, do ustalenia, czy konieczne jest wydanie przez władze państwa wyjazdu lub miejsca przeznaczenia urzędowego ostrzeżenia odradzającego podróże, które nie są konieczne, lub czy państwo miejsca przeznaczenia odnośnej podróży powinno być uznane za „obszar ryzyka”. Po drugie, sąd odsyłający wychodzi z założenia, iż aby możliwe było stwierdzenie istnienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, które w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej, ich skutki muszą być prawdopodobne dla przeciętnego podróżnego na podstawie oceny dokonanej w drodze prognozy, przy uwzględnieniu dat planowanej podróży, danych faktycznych dostępnych odnośnemu podróżnemu i opublikowanych informacji.

W ocenie sądu odsyłającego nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mogą zostać stwierdzone również wtedy, gdy zostaje utrudnione zrealizowanie tej imprezy turystycznej w bezpiecznych i akceptowalnych warunkach, przy uwzględnieniu czynników subiektywnych, takich jak stan zdrowia tego podróżnego. Sąd odsyłający zauważył także, iż przyspieszenie dynamiki zakażeń między datą rezerwacji odnośnej podróży a datą rozwiązania tej umowy było oczywiste.

Stanowisko TSUE

Interpretując przepisy unijne, zwłaszcza art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE TSUE wskazał, iż wykonanie przez podróżnego prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie jest uzależnione wyłącznie od wystąpienia w miejscu przeznaczenia lub w jego najbliższym sąsiedztwie obiektywnych okoliczności, które mogą mieć wpływ na realizację odnośnej imprezy turystycznej. Natomiast z przepisów tych nie można wywieść, iż aby móc stwierdzić wystąpienie nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, konieczne jest, aby adekwatne organy wydały oficjalne zalecenie odradzające podróżnym odwiedzanie odnośnego obszaru lub oficjalną decyzję uznającą ten obszar za obszar zagrożony. Taki wymóg byłby bowiem sprzeczny z naturą i samą podstawą wydania takich zaleceń lub takiej decyzji, które właśnie zakładają co do zasady istnienie już obiektywnych okoliczności powodujących zagrożenie dla zdrowia lub inne zagrożenia. Poza tym, warunki wydania takiego zalecenia lub decyzji nie są jednolite w różnych państwach członkowskich, przez co ich wydanie mogłoby być zależne od różnic pomiędzy tymi państwami. Tak więc wykładnia art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302/UE, zgodnie z którą stwierdzenie wystąpienia nieuniknionej i nadzwyczajnej okoliczności w rozumieniu tego przepisu byłoby uzależnione od wydania tych zaleceń lub decyzji, może zagrozić osiągnięciu zamierzonego przez tę dyrektywę celu polegającego na harmonizacji.

Ponadto przepis ten nie uzależnia prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie od spełnienia warunku, iż zaistniały okoliczności, które sprawiają, iż realizacja danej imprezy turystycznej lub przeniesienie pasażerów do miejsca przeznaczenia stają się obiektywnie niemożliwe. Przeciwnie, zgodnie z ich zwykłym znaczeniem w języku potocznym sformułowanie to ma w oczywisty sposób szerszy zakres obejmujący nie tylko skutki wykluczające samą możliwość realizacji tej imprezy turystycznej, ale również skutki istotnie wpływające na warunki realizacji wspomnianej imprezy turystycznej. W konsekwencji kryzys zdrowotny, taki jak rozprzestrzenianie się COVID-19, można – ze względu na poważne zagrożenie, jakie stanowi dla zdrowia ludzkiego – uznać za okoliczności, które w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego w rozumieniu art. 12 ust. 2 zdanie pierwsze dyrektywy 2015/2302/UE, niezależnie od tego, iż obiektywnie niekoniecznie uniemożliwia on tę realizację. Co więcej, czynniki osobiste dotyczące podróżnego nie powinny zostać pominięte w ramach tej oceny. Takie czynniki mogą bowiem mieć wpływ na wagę skutków spowodowanych nieuniknioną i nadzwyczajną sytuacją, na które powołuje się podróżny, a tym samym na możliwość realizacji odnośnej imprezy turystycznej w dogodnych warunkach, tak jak zostało to uzgodnione pomiędzy organizatorem tej imprezy turystycznej a podróżnym. W tym względzie, jeżeli chodzi w szczególności o kryzys zdrowotny, taki jak rozprzestrzenianie się COVID-19, skutki, jakie może on spowodować dla realizacji tej imprezy turystycznej, mogą różnić się w zależności, na przykład, od stanu zdrowia odnośnych podróżnych. Cel ochronny dyrektywy obejmuje również podróżnych znajdujących się w trudniejszej sytuacji.

TSUE wskazał jednocześnie, iż zasadniczo okoliczności znane już podróżnemu lub przewidywalne dla niego w dniu zawarcia umowy o udział w imprezie turystycznej nie mogą uzasadniać wykonania prawa do rozwiązania takiej umowy bez ponoszenia opłaty za jej rozwiązanie. Jednakże nie można wykluczyć, iż te okoliczności ulegną po zawarciu umowy istotnej zmianie, tak iż będzie odmienna od tej, o której odnośny podróżny wiedział lub którą mógł rozsądnie przewidzieć przy zawarciu wspomnianej umowy. Należy przy tym wziąć pod uwagę skutki występujące w miejscu wyjazdu, a także w różnych miejscach związanych z rozpoczęciem odnośnej podróży i powrotem z niej, o ile owe skutki wpływają na realizację tej imprezy turystycznej.

Komentarz