Niepokojąca sytuacja w Bibliotece Narodowej. Ministerstwo analizuje skargi pracowników

Zdjęcie: books on brown wooden shelf

W odpowiedzi na interpelację poselską Pauliny Matysiak z 17 lutego 2025 roku, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przedstawiło szczegóły dotyczące nieprawidłowości zgłaszanych przez pracowników Biblioteki Narodowej. Dokument podpisany przez sekretarza stanu Macieja Wróbla ujawnia skalę problemów narastających w ostatnich latach w jednej z najważniejszych instytucji kulturalnych w Polsce.

Fala skarg narasta z każdym rokiem

Z danych przedstawionych przez resort wynika, iż w ciągu ostatnich lat liczba skarg dotyczących sytuacji w Bibliotece Narodowej systematycznie rosła. W latach 2016-2025 do ministerstwa wpłynęło łącznie 26 wystąpień związanych z funkcjonowaniem placówki. O ile w latach 2017, 2018 i 2020 nie odnotowano żadnych zgłoszeń, to już rok 2023 przyniósł 6 skarg, a w 2024 roku było ich aż 9.

Wśród nadawców dominowały organizacje związkowe: Komisja Zakładowa nr 17 NSZZ „Solidarność” przy Bibliotece Narodowej, Związek Zawodowy Bibliotekarzy Biblioteki Narodowej oraz Federacja Związków Zawodowych Pracowników Kultury i Sztuki. Część zgłoszeń napłynęła również od indywidualnych pracowników, w tym anonimowo, co może wskazywać na obawy przed konsekwencjami.

Zarzuty: zastraszanie, dyskryminacja i brak dialogu

Treść skierowanych do ministerstwa pism maluje niepokojący obraz relacji panujących w Bibliotece Narodowej. Zgłoszenia dotyczyły przede wszystkim negatywnego wpływu zarządzania na funkcjonowanie instytucji. Wśród najczęściej pojawiających się zarzutów wymieniono brak dialogu dyrekcji z pracownikami i organizacjami związkowymi.

Skarżący wskazywali na problemy systemowe: brak jawnych i obiektywnych kryteriów oceny pracy, nieprzejrzystą ścieżkę awansu oraz nietransparentną politykę płacową. Pojawiały się także oskarżenia o dyskryminację płacową części zatrudnionych oraz niskie wynagrodzenia.

Szczególnie niepokojące są doniesienia o złej atmosferze pracy, łamaniu praw pracowniczych, zastraszaniu oraz dyskryminacji ze względu na wiek czy przynależność związkową. W korespondencji znalazły się również zarzuty dotyczące utrudniania działalności związkowej przez dyrekcję BN i prób ingerencji w wewnętrzne sprawy związkowe.

Kontrola ministerstwa w toku

Resort kultury przyznaje, iż dotychczas przeprowadzone kontrole w BN nie obejmowały zgłaszanych problemów. W latach 2016-2024 MKiDN przeprowadziło cztery kontrole w Bibliotece Narodowej (w latach 2016, 2018, 2021 i 2024), jednak żadna z nich nie dotyczyła kwestii wynagrodzeń ani przestrzegania praw pracowniczych.

Dopiero obecnie, jak informuje ministerstwo, prowadzona jest kontrola mająca na celu zbadanie sytuacji w zakresie wynagradzania pracowników oraz przestrzegania praw pracowniczych. Wyniki tej kontroli mogą okazać się przełomowe dla przyszłości instytucji.

17 lat bez konkursu — kontrowersje wokół powołania dyrektora

Szczególnie interesującym wątkiem jest kwestia wieloletniego kierowania Biblioteką Narodową przez jedną osobę bez przeprowadzenia konkursu. Tomasz Makowski został powołany na stanowisko dyrektora BN 12 marca 2007 roku na czas nieokreślony. Dopiero 27 września 2024 roku został ponownie powołany, tym razem na 3-letnią kadencję trwającą do 26 września 2027 roku.

Ministerstwo wyjaśnia, iż decyzja o zmianie powołania z czasu nieokreślonego na czas określony stanowi „uregulowanie sytuacji prawnej”, które ma umożliwić w przyszłości wybór kandydata na stanowisko dyrektora Biblioteki Narodowej w drodze konkursu. Resort nie podaje jednak konkretnego harmonogramu takiego konkursu, informując jedynie, iż „będzie to możliwe po podjęciu rozstrzygnięć w tej kwestii”.

Warto zauważyć, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami, wprowadzonymi ustawą z 31 sierpnia 2011 roku o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, dyrektorzy instytucji kultury powinni być powoływani na czas określony. Ministerstwo przyznaje, iż zmieniająca się linia orzecznicza sądów wpłynęła na interpretację tych przepisów, co mogło przyczynić się do utrzymywania dotychczasowego stanu rzeczy.