1 godzina temu
Katastrofa naturalna – nie taka naturalna. Antropogeniczne uwarunkowania nasilenia zjawisk ekstremalnych i ich konsekwencji.
W Polsce z roku na rok rośnie dotkliwość zjawisk ekstremalnych, potocznie określanych jako „katastrofy naturalne”. Powodzie, podtopienia, fale upałów czy wielotygodniowe susze coraz częściej wywołują poważne straty gospodarcze i społeczne. Jak podkreślają analizy Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego (IOŚ-PIB) zawarte w „Atlasie skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce”, intensywność tych zjawisk jest w dużej mierze wynikiem działalności człowieka – emisji gazów cieplarnianych, urbanizacji i degradacji środowiska.
Rosnące straty i rosnące ryzyko
W latach 2001–2019 zjawiska ekstremalne spowodowały w Polsce straty szacowane na około 115 mld zł. Po uwzględnieniu skutków pośrednich, takich jak przerwy w działalności firm czy utracone korzyści gospodarcze, łączna wartość szkód mogła przekroczyć 180 mld zł. Najbardziej ucierpiało rolnictwo – w latach 2017–2019 aż 77% strat w tym sektorze wynikało z suszy. Zjawiska ekstremalne pociągnęły także dramatyczne skutki dla zdrowia i życia: od 2001 roku zginęło ponad 1800 osób.
Z danych Państwowej Straży Pożarnej wynika, iż w latach 2010–2019 najczęstszym powodem interwencji był silny wiatr (54% wyjazdów) oraz intensywne opady (30%). Na wybrzeżu szczególnie groźne okazało się połączenie tych dwóch czynników – odpowiadające za około 10% zdarzeń powodujących wezbrania i podtopienia.
– Co roku na wielu stacjach wodowskazowych notuje się coraz niższe absolutne minima stanów wody, jak choćby w tym roku na stacji Warszawa-Bulwary. Tendencję tę potwierdzają badania wskazujące na coraz częstsze susze o szerokim zasięgu – mówi Michał Marcinkowski, p.o. Kierownika Zakładu Adaptacji do Zmian Klimatu w IOŚ-PIB. Dodaje, iż susze lat 2011, 2015, 2018 i 2019 występowały średnio co 2,5 roku, podczas gdy wcześniej – raz na około pięć lat.
Człowiek w centrum zmian klimatycznych
Choć susze i powodzie występowały w Polsce od zawsze, ich skala i intensywność nie są już zjawiskiem wyłącznie naturalnym. W dużym stopniu decydują o nich zmiany klimatyczne oraz sposób użytkowania przestrzeni.
– Każde dodatkowe 0,5°C ocieplenia zwiększa częstotliwość i intensywność zjawisk ekstremalnych. Prawdopodobieństwo ekstremalnych opadów rośnie o około 7% na każdy kolejny stopień wzrostu temperatury – komentuje dr inż. Ewelina Siwiec z IOŚ-PIB, redaktorka naukowa „Atlasu skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce”. Podkreśla, iż dostosowanie infrastruktury i gospodarki do nowych warunków musi iść w parze z redukcją emisji – działania te wzajemnie się uzupełniają.
Adaptacja i prewencja jako fundament bezpieczeństwa
Zmiany klimatu są już widoczne: częstsze susze, nagłe ulewy, lokalne powodzie i gwałtowne wiatry. Dlatego konieczne jest kompleksowe podejście do zarządzania ryzykiem – od ograniczania emisji, przez modernizację infrastruktury, po lepsze planowanie przestrzenne.
Eksperci IOŚ-PIB wskazują na najważniejsze działania:
- rozwój systemów wczesnego ostrzegania,
- zwiększenie retencji, zwłaszcza małej i naturalnej,
- rozwój błękitno-zielonej infrastruktury w miastach,
- nowoczesne gospodarowanie wodami opadowymi,
- inwestycje zabezpieczające infrastrukturę lokalną.
Straty z powodu zniszczeń infrastruktury mogą być ogromne. Podczas powodzi w Europie Środkowej w 2024 roku szczególnie ucierpiały miasta Kłodzko, Lądek-Zdrój, Nysa, Bystrzyca Kłodzka i Lewin Brzeski – to ostatnie zostało zalane aż w 90%. Według ówczesnego wojewody dolnośląskiego Macieja Awiżenia, straty w regionie sięgnęły około 3,83 mld zł.
Ekonomiczna opłacalność adaptacji
Inwestycje w prewencję przynoszą wymierne korzyści – każda złotówka przeznaczona na adaptację może zwrócić się wielokrotnie, zmniejszając skalę strat materialnych i ograniczając ryzyko dla mieszkańców.
Kluczowym narzędziem wspierającym planowanie ma być platforma powstająca w ramach projektu „Klimada 3.0”. Udostępni ona zaktualizowane scenariusze klimatyczne, analizy ryzyka i dane o zjawiskach ekstremalnych. Umożliwi to skuteczniejsze planowanie inwestycji odpornych na przyszłe zagrożenia oraz tworzenie spójnych strategii adaptacyjnych na poziomie lokalnym i krajowym.
Zjawiska ekstremalne jako wyzwanie systemowe
Opracowanie „Atlas skutków zjawisk ekstremalnych w Polsce” stanowi ważne narzędzie dla administracji, samorządów i biznesu, wskazując kierunki niezbędnych działań zwiększających bezpieczeństwo klimatyczne kraju.
Z pełnym opracowaniem można zapoznać się tutaj:
https://klimada2.ios.gov.pl/files/2023/Atlas_skutkow_zjawisk_ekstremalnych_w_Polsce.pdf
Trwają również prace nad jego aktualizacją w ramach projektu Klimada 3.0.
Źródło: IOŚ-BIP
