2 miesięcy temu
Najnowszy raport Instytutu Spraw Publicznych pt. „Wyzwania gospodarki odpadami komunalnymi w gminach” analizuje stan gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce, w oparciu doświadczenia zdobyte w trakcie dwuletniego projektu współpracy z samorządami oraz na podstawie ostatnich dostępnych informacji z Bazy Danych o Odpadach.
Kontrowersyjny obszar
– Gospodarka odpadami w Polsce to przedmiot licznych kontrowersji. Chcieliśmy przyjrzeć się bliżej temu, jak w Polsce radzimy sobie z zagospodarowaniem odpadów komunalnych, z jakimi problemami mierzą się gminy i jaka jest rola mieszkańców w tym procesie – mówi Aleksandra Kobylińska z Instytutu Spraw Publicznych, koordynatorka projektu.
Niewykorzystany potencjał
Z raportu wyłania się niejednolity obraz. Przeciętnie w Polsce poprawnie segreguje się 44% odpadów, ale mieszkańcy niektórych gmin wiejskich udowadniają, iż można segregować ponad 70%. Badania zawartości worków z odpadami zmieszanymi pokazują, iż znajduje się w nich ponad 85% surowców nadających się do recyklingu, co pokazuje niewykorzystany potencjał. Z kolei z wytworzonych w Polsce odpadów komunalnych recyklingowi udało się poddać tylko 28%.
Brak narzędzi prawnych i ekonomicznych
Paweł Głuszyński, główny ekspert projektu i współautor raportu, wskazuje, iż na niską efektywność obecnego systemu składa się wiele przyczyn, z których najważniejsze to brak narzędzi prawnych i ekonomicznych promujących redukcję zużywanych materiałów oraz ponowne użycie produktów i opakowań. – Inwestycje koncentrują się głównie na końcowym etapie procesu – a więc zagospodarowaniu odpadów zmieszanych, zamiast na poprawie poziomu i jakości segregacji oraz rozbudowie instalacji do recyklingu odpadów komunalnych – podkreśla ekspert.
W kierunku GOZ
Pozytywnym impulsem do zmian w Polsce są regulacje Unii Europejskiej, które mają na celu zbliżanie systemów gospodarki odpadami państw członkowskich do realizacji celów gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). GOZ to koncepcja, w której produkty, materiały i surowce powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak to możliwe, a wytwarzanie odpadów jest zminimalizowane. Przepisy unijne nakładają na państwa członkowskie wymogi dotyczące redukcji ilości odpadów oraz systematycznego zwiększenia ponownego użycia i recyklingu. Z ich osiągania rozliczane są gminy.
Efekt zabudowy wielorodzinnej
Raport pokazuje, iż wdrażanie europejskich standardów dla wielu samorządów jest i będzie bardzo trudne. Ilustrują to m.in. dane z największych polskich miast, w których występuje duży problem z jakością zbieranych odpadów – poziom segregacji waha się tam pomiędzy 34 a 58%, a recyklingu od 18 do 44%. Jest to przede wszystkim konsekwencją „efektu zabudowy wielorodzinnej”. Tam, gdzie mieszkańcy korzystają ze wspólnych miejsc gromadzenia odpadów, mamy do czynienia z rozproszeniem odpowiedzialności prowadzącym do rozluźnienia dyscypliny.
Nie tylko segregacja
Jednak walka o bardziej zrównoważoną gospodarkę odpadami to nie tylko kwestia segregacji.
– W Polsce wiele mówi się o sortowaniu odpadów. Wyniki badań społecznych pokazują, że, przynajmniej na poziomie deklaracji, znakomita większość smerfów segreguje. Wciąż zbyt mało mówi się o tym, iż najbardziej podstawową kwestią jest ograniczanie ilości produkowanych odpadów. W tym obszarze najbardziej potrzebna jest zmiana naszego myślenia i nawyków – podkreśla Aleksandra Kobylińska.
W duchu “less waste”
Raport pokazuje także jaskółki zmian. Coraz szerzej obecne są w Polsce społeczne inicjatywy w duchu ograniczania ilości odpadów (less waste) i upowszechniają się także w mniejszych miejscowościach. Targi staroci, jadłodzielnie, akcje wymiany odzieży czy punkty wymiany książek – to tyko niektóre z przykładów.
Jakich systemowych kroków potrzebujemy, aby poprawić jakość gospodarki odpadami? Na pewno potrzebna jest stabilność prawa. W ostatnich latach przepisy często się zmieniały lub nie były wprowadzane mimo zobowiązań unijnych, co utrudniało samorządom i branży długofalowe planowanie i inwestycje.
– Wśród zmian systemowych jedną z kluczowych jest nastawienie na wspieranie inwestycji umożliwiających odpowiednie zagospodarowanie bioodpadów – a więc kompostowni i biogazowni. W opinii Pawła Głuszyńskiego “ślepą uliczką jest natomiast wyścig do budowy spalarni. Liczymy, iż nowy rząd na poważnie zajmie się gospodarką odpadami, tak abyśmy mogli ograniczyć marnowanie zasobów.”
Raport dostępny jest pod linkiem: Wyzwania gospodarki odpadami komunalnymi w gminach
