Czy sąd może wydać wyrok nakazowy w sprawie wykroczenia, jeśli w przesłanych przez policję materiałach brak jest dowodu popełnionego czynu? Czy jednak nieustalenie wszelkich okoliczności sprawy wyklucza ocenę wniosku o ukaranie bez udziału stron i bez przeprowadzenia rozprawy? I, wcale nie na marginesie: czy wznoszenie okrzyków pod adresem manifestantów zawsze powinno być kwalifikowane jako przeszkadzanie w odbyciu legalnego zgromadzenia?
wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2023 r. (II KK 563/23)
Rozpoznanie przez sąd sprawy o wykroczenie w postępowaniu nakazowym, mimo że okoliczności zarzuconego czynu w zasadzie nie zostały ustalone, stanowi istotne naruszenie prawa procesowego.
Sprawa dotyczyła mężczyzny, który wznosił głośne okrzyki „w kierunku” obchodów kolejnej miesięcznicy smoleńskiej katastrofy. Sąd potraktował takie zachowanie jako wykroczenie usiłowania przeszkadzania w przebiegu odbywającego się zgromadzenia (art. 52 par. 2 pkt 1 kw) i wyrokiem nakazowym ukarał obwinionego 50-złotową grzywną.
Prawomocne orzeczenie zaskarżył Rzecznik Praw Obywatelskich, którego zdaniem materiał dowodowy był na tyle niekompletny, że nie pozwalał na jednoznaczne ustalenie przebiegu wydarzeń — co wszakże samo w sobie wyklucza wydanie wyroku nakazowego.
art. 93 par. 1-2 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
§ 1. Sąd na posiedzeniu może wydać wyrok nakazowy w sprawach o wykroczenia, w których wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności. Sąd orzeka bez udziału stron.
§ 2. Orzekanie w postępowaniu nakazowym może nastąpić, jeżeli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości. Wydając wyrok nakazowy, sąd uznaje za ujawnione dowody dołączone do wniosku o ukaranie.
Odnosząc się do tych argumentów Sąd Najwyższy przypomniał, iż wyrok nakazowy można wydać — na posiedzeniu, bez udziału stron — wyłącznie wówczas, gdy „okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości”, a to na podstawie dołączonych dowodów.
Tymczasem ferując zaskarżone orzeczenie sąd rzekomo oparł się na zeznaniach świadków (policjanta i organizatora miesięcznicy), notatki urzędowej i wyjaśnień obwinionego — oraz płyty DVD zawierającej film z przebiegu manifestacji… której do akt nie dołączono. A przecież brak kluczowego dowodu uniemożliwiał ustalenie przebiegu incydentu, a zwłaszcza weryfikację słów mężczyzny, który twierdził, że wbrew opinii policji nie próbował się wmieszać w tłum manifestantów i nie próbował jej przeszkadzać, lecz stał z boku — a swymi (niespecjalnie głośnymi, bo nie miał ze sobą żadnego sprzętu nagłaśniającego) okrzykami wyrażał poparcie dla demokracji.
Niezależnie od tego SN zwrócił uwagę, że nie można wykluczać, iż zachowanie obwinionego polegało na korzystaniu z konstytucyjnej swobody publicznego wyrażania poglądów — a sąd nie powinien oceniać takich zarzutów połebkowo, opierając się wyłącznie o pobieżną analizę wydarzeń i zarzutów.
Sprawy dotyczące realizacji wolności i praw obywatelskich, choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się nieskomplikowane, w rzeczywistości wymagają nie tylko dogłębnego zbadania okoliczności zdarzenia będącego przedmiotem osądu, ale również wszechstronnej analizy zachowania sprawcy przez pryzmat znamion konkretnego typu czynu zabronionego. Są to bowiem kwestie szczególnie społecznie wrażliwe. Przedwczesne decydowanie o nich w postępowaniu w trybie nakazowym może doprowadzić do wydania orzeczenia wadliwego, nieuwzględniającego niuansów danej sytuacji.
W takim przypadku działanie sprawcy w ogóle nie mogłoby być traktowane jako działanie szkodliwe społecznie, a więc nie stanowiłoby penalizowanego wykroczenia.
Sumując całość uchybień SN uznał, iż jedynym wyjściem jest uchylenie wyroku — a ponieważ sprawa i tak była już przedawniona, postępowanie zostało umorzone.