Jenot – opis, występowanie i zdjęcia. Zwierzę jenot ciekawostki

Jenot należy do rodziny psowatych i podrodziny Caninae  (psy). W zależności od regionu nosi nazwy zwyczajowe: junat, kunopies, lis japoński, a w języku kuśnierzy – szop Ussuryjski. Choć ojczyzną jenotów jest północno-wschodnia Azja, to obecnie występują na obszarze prawie całej Polski. Ten sympatycznie wyglądający ssak, obcy naszej faunie, może niestety stanowić zagrożenie dla równowagi biologicznej ekosystemów.

Inwazja jenota na Europę

Pierwotną ojczyzną jenota była Azja wschodnia – m.in. Chiny, Wietnam, Korea, Japonia.  Stamtąd rozprzestrzenił się na dalsze tereny Azji. W latach 30. ubiegłego wieku radzieccy myśliwi przywieźli go do Europy. Wypuszczono wtedy na tereny byłych republik Związku Radzieckiego – Białorusi i Ukrainy, około 9 tysięcy osobników. W 1935 roku jenoty przedostały się do Finlandii. Obecnie N. procyonoides jest szeroko rozpowszechniony w Europie Północnej i Zachodniej w krajach takich jak Szwecja, Norwegia, Rumunia, Czechy, Słowacja, Niemcy, Francji, Austria i Węgry. (Sheldon, 1992; Ward and Wurster-Hill, 1990)

Do Polski zwierzęta przywędrowały z terenów dzisiejszej Litwy, Białorusi i Ukrainy (pierwsze osobniki zaobserwowano w roku 1955 w Puszczy Białowieskiej). Monitoring przeprowadzony na początku lat 70. ubiegłego stulecia wykazał, że występował najliczniej na Pojezierzu Pomorskim, Mazurskim, Nizinie Mazowieckiej, Podlasiu, Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, Nizinie Sandomierskiej oraz w Beskidzie Wschodnim. Sporadycznie pojawiał się na terenie Niziny Wielkopolskiej i Śląskiej.

Obecnie jenot występuje w prawie całej Polsce – głównie w lasach położonych nad jeziorami i rzekami. Informacje o wzroście liczebności jenota, sprawiły, że w 2001 roku trafił on na listę zwierząt łownych. W przypadku tego zwierzęcia nie obowiązuje okres ochronny, można na nie polować przez cały rok.

Wykazano, że osobniki pokonywały w ciągu roku odległości wynoszące od 135 do 500 kilometrów. Jego obecność zaobserwowano w północnej, środkowej i południowej Europie. Z tego powodu zasługuje na miano jednego z najbardziej ekspansywnych zwierząt naszych czasów.

Jenot ‒ ni to pies ni to szop

Jak wygląda jenot? Jest to ssak średniej wielkości – z wyglądu przypomina niewielkiego psa lub szopa pracza. Tułów ma długi, a kończyny krótkie. Ogon stosunkowo krótki, gruby i puszysty. Głowa mała, o krótkim spiczastym pysku i krótkich zaokrąglonych uszach.

Po bokach głowy, na policzkach, wyrastają mu długie włosy, tworzące charakterystyczne żółtawe „bokobrody”. Ubarwienie futra jest zmienne, najczęściej płowo-bure lub brunatno-szare z czarnym nalotem. Na pysku ma czarną plamę, która obejmuje oczy, policzki i bokobrody, tworząc charakterystyczną maskę.

Ma długą, gęstą i puszystą sierść. Cechą bardzo charakterystyczną jest znamię w kształcie „krzyża” utworzony z czarnych włosów na grzbiecie, łopatkach i ogonie. Umaszczenie zimowe jest ciemniejsze od letniego. Masa ciała waha się od 4 do 6 kg w okresie letnim, do 6 do 10 kg zimą przed hibernacją. Średnio osobniki europejskie są zwykle większe niż jenoty zamieszkujące Chinach i Japonię. Istnienie kilku podgatunków N. procyonoides, co może tłumaczyć tę rozbieżność.

Jak kochają jenoty?

U tego gatunku prawie nie występuje dymorfizm płciowy. Niewiele wiadomo o zachowaniu godowym N. procyonoides. Badanie wykazały, że zwierzęta te są monogamiczne – tworzą trwałe pary, zamieszkujące wspólny obszar i razem opiekujące się potomstwem. Ruja trwa w na przełomie lutego i marca. Po ciąży, która trwa przeciętnie 70 dni, samica rodzi zwykle 7-9 młodych, przy czym odnotowano miot, który liczył nawet 19 szczeniąt. W momencie przyjścia na świat młode są ślepe, ale porośnięte futerkiem. Samica karmi je przez 2 miesiące. Samiec zwykle czuwa nad nimi, podczas gdy samica poluje na jedzenie. Samiec może również polować, podczas gdy samica dogląda młodych. Po 4 miesiącach maluchy zaczynają uczyć się polować, obserwując rodziców. W krótkim czasie są samowystarczalne, chociaż mogą pozostać z rodzicami i polować jako rodzina, aż do jesieni. Od 9 do 11 miesięcy potomstwo osiągnie dojrzałość płciową. Odchowane oddalają się od miejsc ojczystych. Średni zasięg wędrówek nie przekracza zazwyczaj 20 km, choć zdarzają się wędrówki na odległość ponad 150 km. Na wolności dożywają do ok. 8 lat, jednak średni wiek osobników w populacji nie przekracza zazwyczaj lat 3.

Na schronienie wykorzystują nisko położone dziuple lub lisie i borsucze nory. Wykorzystują również spróchniałe pnie rosnących lub zwalonych drzew, wykroty, dziury pomiędzy korzeniami drzew lub gęste zarośla krzewów czy trzciny. Na zajmowanym terenie wyznaczają charakterystyczne dla gatunku „latryny”, gdzie załatwiają swoje „potrzeby fizjologiczne”. Latryny służą także do komunikowania się z innymi członkami gatunku. Zwierzęta modyfikują swoje zachowanie na podstawie rozpoznania węchowego określonych osobników, gdy się spotykają. Oprócz sygnałów zapachowych i komunikacji głosowej zwierzęta te stosują pewne postawy ciała – takie jak pozycja ogona – aby wskazać dominację i gotowość do kopulacji. Komunikacja dotykowa, jest prawdopodobnie ważna między rodzicami a potomstwem, a także między partnerami.

Badania radiotelemetryczne pokazują, że jenoty żyją i polują w parach lub w małych grupach rodzinnych. Jednak w większości przypadków żyją samotnie. Nie wiadomo, czy pary, które powstały podczas reprodukcji trwają przez przez cały rok. Podczas snu lub odpoczynku pary zwykle pozostają w kontakcie.

Jenoty prowadzą nocny tryb życia, jednak w okresie wychowu młodych są aktywne również w ciągu dnia. W czasie mroźnych zim zmniejszają aktywność, czasami zapadają w sen zimowy, chociaż nie wszystkie osobniki. Jenoty zimują w parach. Hibernacja rozpoczyna się w listopadzie i może trwać do początku kwietnia, w zależności od lokalnego klimatu. N. procyonoides przystosował się do snu zimowego, gromadząc duże rezerwy tłuszczu jesienią: wtedy prawie podwaja masę ciała. Gdy temperatura na zewnątrz się podnosi, wychodzą z nor w poszukiwaniu pokarmu. Nyctereutes procyonoides polega na węchu podczas polowania i żerowania, ponieważ ma stosunkowo słaby wzrok. Z nosem na poziomie ziemi wędruje w poszukiwaniu pożywienia. Jenoty nie są szybkimi zwierzętami, ale są nieustępliwe. Są zaliczane do kolekcjonerów lub zbieraczy.

Nyctereutes procyonoides to oportunistyczny wszystkożerca – jedzą głównie padlinę, drobne ssaki, ptaki i ptasie jaja, owady oraz owoce i nasiona. Łowi również w jeziorach, rzekach i strumieniach, używając łap, aby zgarnąć zdobycz z wody. Nurkuje również pod wodą w poszukiwaniu posiłku. Ponadto jenoty jedzą mięczaki, węże i jaszczurkikraby, jeżowce i morską padlinę. W okresie zimowym, kiedy dostępność różnych źródeł pokarmu jest ograniczona, mogą przetrwać żerując na ludzkich śmieciach i padlinie.

Jenot a różnorodność biologiczna

N. procyonoides jest bardzo elastyczny, wszystkożerny, ma wysoki potencjał reprodukcyjny i ma tendencję do wędrowania na duże odległości, dzięki czemu może łatwo rozprzestrzeniać się na nowe obszary. Jego inwazji sprzyja również globalne ocieplenie, ponieważ surowe zimy ograniczają jego obszar dystrybucji.

Jaki jest wpływ populacji jenota na różnorodność biologiczną? To jest kontrowersyjne pytanie. Wiele osób uważa N. procyonoides za zwierzę szkodliwe dla populacji ptaków, ale nie ma na to jednoznacznych dowodów. Ptaki występują w pożywieniu, ale zwykle stanowią one jedynie niewielką część diety. Gatunek ten jest raczej wszystkożernym zbieraczem niż zręcznym drapieżnikiem. Ma krótkie nogi, małe zęby i jest dość niezdarny i powolny. Jego morfologia ujawnia, że jest wszystkożerny może połasić się na jajka lub pisklęta, ale ze względu na swoją niezdarną naturę jest mało prawdopodobne, aby regularnie polować na dorosłe ptaki. Z drugiej strony rosnąca liczba jenotów może być czynnikiem ograniczającym dla lokalnych populacji płazów. Populacje żab zmniejszyły się na wielu obszarach i podejrzewa się, że za to odpowiedzialny jest N. procyonoides. Żaby rzeczywiście zniknęły z niektórych wysp archipelagu fińskiego po tym, jak jenoty zadomowiły się na tym obszarze. Żaby i kijanki są bardzo łatwe do złapania, a N. procyonoides mogą jeść ich duże ilości.

Jako gatunek wszystkożerny, jenot może konkurować z rodzimymi gatunkami drapieżników średniej wielkości, szczególnie z lisem i borsukiem. W niektórych rejonach może obniżać dostępność padliny, która na przełomie zimy i wiosny stanowi ważne źródło pokarmu innych drapieżników.

Konwencja Berneńska wymienia jenota pośród gatunków inwazyjnych, stanowiących zagrożenie dla różnorodności biologicznej. W skrajnych przypadkach gatunki inwazyjne są jedną z największych przyczyn utraty różnorodności biologicznej. W niektórych ekosystemach, zwłaszcza na wyspach, gatunki inwazyjne mogą mieć ogromny wpływ, a nawet powodować wymieranie.

Co dalej z jenotem?

Według szacunków naukowców jenotów w Polsce będzie coraz więcej, nie tylko w naturalnych siedliskach, ale także w miastach. Bogata baza pokarmowa w postaci resztek jedzenia w śmietnikach,  sprawia, że tych zwierząt w naszym otoczeniu będzie przybywać. Czy jest się czego obawiać?

Zwierzę jest szeroko rozpowszechnione, osiąga wysoką gęstość populacji na dużych obszarach. Jest też potencjalnym wektorem dla wielu chorób. Co może zwiększyć zagrożenie dla zdrowia zwierząt gospodarskich, dzikiej przyrody i ludzi, a także może mieć negatywny wpływ na projekty ochrony przyrody.  Wiadomo, że jenoty są nosicielami wirusa wścieklizny, więc mogą zarażać inne zwierzęta, w tym także psy domowe. Co więcej, stanowią też zagrożenie dla nas, bowiem mogą być źródłem wielu drobnoustrojów chorobotwórczych i pasożytów, w tym groźnego dla człowieka, włośnia krętego

Eliminacja jenota z obszarów skolonizowanych jest praktycznie niemożliwa. Lokalnie, np. na terenach chronionych i w ostojach ptaków, często poluje się na jenoty, a także odławia się je w pułapki klatkowe. Jednak – ze względu na ich skryty tryb życia, dużą liczebność – ograniczanie populacji jenotów w praktyce jest mało efektywne. Od 2001 roku jenot figuruje na polskiej liście zwierząt łownych. Głównymi przyczynami naturalnej śmiertelności jenotów jest drapieżnictwo ze strony wilków i wałęsających się psów oraz choroby zakaźne – głównie wścieklizna i świerzb.

Specjaliści sądzą, że to nie koniec wędrówki jenota i będzie on zasiedlał kolejne kraje. Problemem jest ich szybkie i niekontrolowane rozmnażanie się i brak naturalnych wrogów. Jednak trzeba pamiętać, że rozprzestrzenianie się zwierząt na obcych dla nich obszarach jest wynikiem działalności człowieka. Trafiają one do środowiska przez niefrasobliwość hodowców, którzy w momencie, kiedy nie radzą sobie ze swoimi podopiecznymi, po prostu wypuszczają je „na wolność”.