Dosypywanie piasku plażowego utrudnia regenerację przybrzeżnej trawy morskiej

Badanie opublikowane 1 sierpnia br. w magazynie Water rozważa interesujący przypadek utworzenia sztucznej plaży we francuskiej miejscowości La Vieille. Coroczne dosypywanie piasku na wybrzeżu wydaje się zaburzać proces odnowy morskiego ekosystemu. Zdaniem naukowców to istotny sygnał alarmowy dla decydentów w regionach występowania morskich łąk podwodnych.

Rafa traw morskich La Vieille

Posidonia oceanica to endemiczny gatunek trawy morskiej, tworzący rozległe łąki w Morzu Śródziemnym. Występuje do 30–40 m głębokości i stanowi jeden z najważniejszych ekosystemów morskich regionu, zapewniając liczne usługi ekosystemowe i pełniąc rolę naturalnej ochrony wybrzeża. Pozostałości Posidonia tworzą charakterystyczną strukturę, tzw. matte – zbudowaną z żywych i martwych kłączy oraz osadów, która w płytkich zatokach może podchodzić do powierzchni wody, tworząc rafy przybrzeżne, a wyrzucona na brzeg pomaga zmniejszyć energię wiatru i fal pęczniejących oraz działa jako bank nasion do tworzenia wydm.

Przed La Vieille, sztuczną plażą w Saint-Mandrier-sur-Mer (południowa Francja), zachował się fragment takiej rafy. Badania oparte na zdjęciach lotniczych z lat 1953–2023 i terenowym rekonesansie płetwonurków ujawniły jej stopniową degradację, co jest zaskakującym zjawiskiem w porównaniu do pozytywnych trendów obserwowanych w innych miejscach basenu Morza Śródziemnego.

Jak zmieniała się rafa – pół wieku obserwacji

Najstarsze zdjęcie regionu pochodzi z 1953 r. i wskazuje na obecność ciemniejszego obszaru w miejscu dzisiejszej rafy. W 1972 r., a więc rok po utworzeniu plaży i pierwszym naniesieniu na nią piasku, było to pięć wyraźnych płatów o łącznej powierzchni 251 m². Zachodnią granicę przykrywała warstwa piasku, co sugeruje, iż część rafy została wówczas zasypana.

Od 2000 r. dwa północne płaty zanikły, centralne połączyły się w jeden większy fragment, a południowy skurczył się i rozpadł na drobne wyspy roślinności. W obrębie głównej części pojawiły się dwa obszary martwej matte, a krawędzie noszą ślady naruszenia struktury. Zdjęcie z 2023 r. pokazuje, iż w tej chwili główna część rafy obejmuje 127 m², a południowe fragmenty 36 m² powierzchni, co w sumie daje o 35 proc. mniej niż w 1972 r. Co istotne, tempo naturalnej ekspansji łąk (3–20 cm rocznie) powinno w tym czasie dać przyrost 1,5–10,2 m. Tego zjawiska jednak nie zaobserwowano. W południowej części proces regresji trwa nadal.

Dlaczego rafa nie odrasta? Czy przyczyną jest dosypywanie piasku?

W ostatnich dekadach jakość wód wzdłuż francuskiego wybrzeża uległa poprawie, dzięki wdrażaniu dyrektyw UE (siedliskowej, ramowej wodnej oraz ramowej w sprawie strategii morskiej) i inwestycjom w oczyszczanie ścieków. W wielu miejscach, m.in. w Marsylii i Hyères, łąki Posidonia odradzają się szybciej, niż przewidywano. Tym większym zaskoczeniem jest brak regeneracji w La Vieille.

Analiza przeprowadzona przez zespół francuskich naukowców pod kierownictwem Dominique’a Calmeta wskazuje kilka potencjalnych przyczyn:

• zanieczyszczenie – choć stan ekologiczny wód w rejonie (według wskaźnika CARLIT: CARtography LITtoral) jest dobry, osady w Małej Redzie Toulonu (Petite Rade) przez cały czas zawierają podwyższone stężenia metali ciężkich (Pb, Hg, Zn), WWA i TBT. Mogą one okresowo trafiać do kolumny wody w wyniku wznoszenia osadów przez sztormy i ruch statków;
• mętność wody – powodowana resuspensją osadów na skutek falowania wód, ruchu statków i kąpiących się. Wpływ na płytką rafę jest jednak ograniczony;
• wydeptywanie przez plażowiczów jest szczególnie szkodliwe w przypadku tak płytkiego stanowiska; w 2024 r. ustawiono boje ograniczające dostęp do północnej części rafy;
• nadmierne spasanie – przez cały rok na badanym obszarze żeruje ryba sarpa (Sarpa salpa), a liście traw noszą liczne ślady zgryzania. Małe, izolowane płaty są bardziej narażone na wypas, a brak innych łąk w okolicy zwiększa presję żerowania;
• dosypywanie piasku na plażę – co roku wczesnym latem na plażę, w odległości zaledwie 2 m od rafy, dosypywane jest ok. 20 mł piasku z kamieniołomu. Materiał gwałtownie spływa do morza, osadzając się na kłączach i wierzchołkach wzrostu roślin. Już 4-centymetrowa warstwa, utrzymująca się przez kilka tygodni, może ograniczyć przeżywalność trawy Posidonia.

Autorzy uznają coroczne zasilanie plaży piaskiem za najbardziej prawdopodobną przyczynę braku odnowy rafy i dalszej utraty jej południowych fragmentów. Proces ten tworzy błędne koło: piasek chroni plażę tylko chwilowo, ale niszczy trawy morskie, które naturalnie tłumią fale i ograniczają erozję. W efekcie erozja postępuje, co skłania władze do dalszego dosypywania piasku.

Co dalej z La Vieille?

Rafa La Vieille, mimo niewielkich rozmiarów, może stać się cennym laboratorium w terenie – jej monitorowanie pozwoli ocenić skutki prób ograniczenia presji antropogenicznej na morskie łąki traw podwodnych. Już wprowadzono zakaz ich deptania, a w najbliższej przyszłości planowane jest wstrzymanie corocznego zasilania plaży piaskiem. Pozwoli to sprawdzić, czy możliwa jest naturalna regeneracja w takich warunkach.

Badanie pokazuje, iż choćby w regionach o ogólnej poprawie stanu środowiska lokalne czynniki mogą całkowicie zablokować procesy odnowy. Wyniki z La Vieille mogą stać się ważnym punktem odniesienia dla innych narażonych miejsc, gdzie podobne praktyki i warunki hydrodynamiczne powodują zasypywanie łąk traw morskich.

Warto nadmienić, iż podobne zjawisko obserwowane jest w polskich jeziorach, gdzie sztucznie utworzone plaże, zasilane kruszywem pozyskiwanym z kamieniołomów, zasypują zbiorowiska roślinne płytkiego litoralu, w tym cenne łąki ramienicowe. Zjawisko takie można zaobserwować chociażby w jeziorach Białym Gostynińskim, Kownatki czy Skorzęcińskim. Miło jest spędzać lato na pięknej, piaszczystej plaży, ale czy skutki tej przyjemności nie obrócą się kiedyś przeciwko nam? Nadmierna degradacja roślinności podwodnej doprowadzi do pogorszenia jakości wód i wzrostu częstotliwości pojawiania się zakwitów fitoplanktonu, a nam odbierze przyjemność z kąpieli.

Źródło:

Calmet, D.; Calmet, P.; Boudouresque, C.-F. Does Beach Sand Nourishment Have a Negative Effect on Natural Recovery of a Posidonia oceanica Seagrass Fringing Reef? The Case of La Vieille Beach (Saint-Mandrier-sur-Mer) in the North-Western Mediterranean. Water 2025, 17, 2287. https://doi.org/10.3390/w17152287