Bez reformy Lasów Państwowych następnych setnych urodzin nie będzie

5 miesięcy temu

Na początku roku pisałem w Krytyce Politycznej z nadzieją, iż reforma lasów państwowych rusza do przodu. Byłem ostrożnym optymistą. Wydawało mi się, iż rządzących, którzy dostali taki mandat jak koalicja z 15 października, nie stać będzie na niespełnienie obietnic.

Wiemy już, iż w kwestiach przyrody premier Papa okazał się w niczym nie różnić od swojego poprzednika – włącznie z brakiem poparcia Polski dla Europejskiego Prawa o Odbudowie Przyrody i wsadzeniu na stołek dyrektora Lasów Państwowych swojego człowieka.

Nie ułatwia to pracy ministerstwu. Mam wrażenie, iż minister Dorożała i jego szefowa Paulina Hennig-Kloska są wybitnie osamotnieni w swoich działaniach. Papa ani ich nie rozumie, ani nie wspiera i zachowuje się, tak jakby kwestie przyrodnicze na liście 100 konkretów znalazły się trochę przypadkiem. Co pewnie jest prawdą – i dziełem partyjnych spin doktorów, świadomych oczekiwań części społeczeństwa.

Przeprawa przez bagno

Niesprawiedliwym byłoby jednak powiedzieć, iż w sprawie przyrody, a szczególnie lasów, ministerstwo nie działa – wręcz przeciwnie. Mamy szereg mniej lub bardziej skoordynowanych posunięć: począwszy od moratorium na wycinki w 10 wybranych lokalizacjach (w sumie 0,75 proc. powierzchni zarządzanych przez Lasy Państwowe), poprzez zapowiedzi powołania pierwszego od 21 lat parku narodowego, po projekty ustaw o zakazie spalania drewna na cele energetyczne oraz rozpoczęcia reformy leśnej na konferencji tzw. Leśnego Okrągłego Stołu.

Pokłosiem tego ostatniego są rozpoczęte procesy wydzielania lasów ważnych społecznie oraz podtrzymanie styczniowego moratorium. Minister Dorożała mówił mi w wywiadzie, iż ma świadomość, iż reforma będzie bolała, ale musi się dokonać.

Trzeba jednak powiedzieć, iż tematy leśne posuwają się raczej jak człowiek przez bagna niż jak harwester przez las. Opór po drugiej stronie przybiera na sile, rośnie też skala emocji i dezinformacji.

12 lipca 2024 Związek Leśników Polskich zorganizował w Warszawie demonstrację i przemarsz spod Kancelarii Premiera do Ministerstwa Klimatu i Środowiska. Wysłuchałem ich postulatów przed rozpoczęciem marszu. Przedstawił je przewodniczący protestowi Jacek Cichocki, naczelnik wydziału ds. obronności i ochrony mienia z Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu, przewodniczący krajowej sekcji pracowników leśnictwa Solidarność.

Otwierając zgromadzenie Cichocki podziękował przybyłym, których grupa liczyła ok. 150 osób. „Dziś jest św. Jana Gwalberta, patrona leśników. Nasze święto, czas, który powinniśmy świętować na spotkaniach integracyjnych, piknikach. Niestety musieliśmy tutaj przyjechać, aby upomnieć się o godność, bezpieczeństwo, stabilną pracę, która jest zagrożona. Nagonka i obostrzenia, które się pojawiają w gospodarce leśnej, prędzej czy później dosięgną nas. Naprawdę, nie łudźmy się, iż będzie taki stan jak dziś, czyli blisko 26 tys. osób zatrudnionych. Na pewno będą redukcje na różnych poziomach” – straszył zgromadzonych Cichocki.

„Nie mamy szacunku, poważania, spokoju, jesteśmy targani, jesteśmy w tabloidach, niektóre media mają używanie, bo cieszą się jak leje się krew, nam dzieje się krzywda i nasze imię jest brukane. My na to nie pozwolimy! Dość pomawiania, dość plucia nam w twarz. O 11:30 złożymy nasze postulaty panu premierowi” –kontynuował.

„Destrukcja” Lasów Państwowych w praktyce

Jakie to postulaty? Leśnicy przede wszystkim żądają natychmiastowego wycofania moratorium na użytkowanie lasów z dnia 8 stycznia 2024 roku.

Dr Antoni Kostka z Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze analizował wpływ tych wyłączeń na gospodarkę leśną: „Moratorium oznacza zmniejszenie podaży drewna o 300 tys. m3, czyli o ok. 0,75 proc. całkowitego pozyskania. Tymczasem w zeszłym roku wykonano (z różnych powodów) plan pozyskania drewna w wysokości ok. 93 proc. Czyli nie wycięto zaplanowanych 3 MILIONÓW metrów sześciennych, czyli 10 razy więcej, niż wynoszą skutki styczniowego moratorium. I stało się coś? Były jakieś protesty? Moratorium spowodowało poważniejsze problemy w trzech (3!) firmach leśnych w całej Polsce. I prawdopodobnie u jednego producenta sklejki” – pisał na swoim profilu w mediach społecznościowych.

Drugi podnoszony argument dotyczy szacunku dla branży i zatrzymania jej destrukcji. To dość interesujący postulat, który dotyczy firmy, która w 2023 roku osiągnęła rekordowy przychód 14,7 mld złotych i kolejne rekordowe pozyskanie drewna na poziomie 41 662 tys. m3!

Jednocześnie pracownicy LP zarabiają przeciętnie 160 proc. średniej krajowej. Pensja Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych przewyższa znacznie pensje premiera, a pensja nadleśniczego jest porównywalna z pensją ministra. W 2021 roku Polska wydawała na wynagrodzenia państwowych leśników 78 euro na hektar lasu, prawie tyle, co najhojniejsza Bawaria (81 euro/ha lasu). To poziom znacznie wyższy od europejskiej średniej dla porównywalnych, samofinansujących się gospodarstw leśnych (44 euro/ha lasu).

Te stawki, a także przerost zatrudnienia – Lasy Państwowe zatrudniają najwięcej leśników na hektar jednostki w UE – powoduje, iż mimo gigantycznych przychodów zyski LP nie prezentują się imponująco. Lasy Państwowe są w stanie skonsumować każdą nadwyżkę, oferując hojne premie, odprawy, benefity, a także wspierając – jak miało to miejsce za czasów rządów Patola i Socjal – partyjne fundacje oraz organizacje religijne. Śledztwo w tej sprawie trwa.

Jednocześnie spora część nadleśnictw na południu kraju, w górach, jest wysoce deficytowa i reszta kraju zrzuca się de facto na ich utrzymanie. To skutkuje też tym, iż w latach 2016-21 przeciętna wysokość obligatoryjnej wpłaty netto Lasów Publicznych do kasy publicznej w przeliczeniu na 1 ha lasu wynosiła 19 euro i była prawie dwa razy niższa od przeciętnej średniej w grupie 9 porównywalnych państwowych gospodarstw leśnych w Europie.

Trzeba też dodać, iż zarówno zarobki, jak i warunki pracy pracowników Zakładów Usług Leśnych (tzw. ZUL-i) są znacząco niższe – i tutaj z pewnością powinny zajść głębokie zmiany. ZUL-e powinny być uwzględnione przy dyskusji nad kształtem reformy w Lasach Państwowych.

Mówimy więc o przedsiębiorstwie, które ma gigantyczne przychody, koszty, zatrudnienie – i jest mocno nieefektywne. Ilość afer, upolitycznienie oraz jawna niegospodarność w połączeniu z rosnącą świadomością ekologiczną ludzi musiały poskutkować gigantycznym spadkiem szacunku do leśników i samej firmy.

Tylko czy to jest wina ministerstwa? Albo aktywistów? Cóż, szacunku opinii publicznej nie da się nakazać. Jedną z dróg jego odbudowy i utrzymania jest otwartość na współczesne oczekiwania społeczeństwa. Samej zaś branży nie będzie bez lasu, a rzeczywista destrukcja lasów polega na intensywnej wycince i eksploatacji, które niszczą ekosystemy i pogłębiają negatywne skutki zmian klimatu, tj. m.in. susze, powodzie oraz zanik bioróżnorodności. Zrównoważone zarządzanie lasami, które postulowali wyborcy zwycięskiej koalicji, jest odpowiedzią na potrzebę ochrony przyrody i jednoczesnego zapewnienia godnych warunków pracy.

Nowy poziom debaty

Kolejny postulat to dialog ze stroną rządową. Można mieć oczywiście zastrzeżenia do sposobu pracy ministra Dorożały, być może niektóre posunięcia albo sposób działania mogły być nie do końca zrozumiałe, ale po ponad dekadzie, w której żadnego dialogu nie było – teraz realnie jest. Ogólnopolska Narada o Lasach, w której branża leśna jest tak licznie reprezentowana, jest wyrazem tego wielostronnego dialogu. Tu trzeba oddać szacunek ministrowi Dorożale – jakość debaty jest zupełnie inna, nowa, obiektywnie lepsza.

Pojawiał się też postulat wycofania się ze zmian ustaw z powodu braku konsultacji. Ciężko się do tego postulatu choćby odnieść, ponieważ zmiana ustawy o lasach jeszcze się nie rozpoczęła. Wspomniana Narada o Lasach jest, mamy wszyscy nadzieję, dopiero jej początkiem.

Winę za to wszystko leśnicy zwalają oczywiście na kierownictwo MKiŚ. Żądają natychmiastowej dymisji ministry Hennig-Kloski oraz ministra Dorożały. Wyobrażam sobie, iż pojawienie się takich osób jak obecne kierownictwo ministerstwa klimatu jest wstrząsem dla części leśników. Tyle tylko, iż tak korupcyjnego, upolitycznionego i pozbawionego społecznego oparcia status quo nie dało się zachować ani dnia dłużej.

Tak, to spadanie ze sporej wysokości, które będzie bolało. Najbardziej jednak boli leśnych baronów, których nagle pozbawiono przywilejów i władzy. Przykre, iż dotyka także zwykłych leśników, którzy – jak słyszę od niektórych znajomych w LP – byli tak samo gnojeni za PIS, jak i teraz za rządów koalicji.

W obronie przyrody, lasów oraz na razie niedoskonałych, ale jednak toczących się reform, stanęli przedstawiciele prawie siedemdziesięciu organizacji społecznych, naukowych oraz przyrodniczych, którzy podpisali się pod listem do premiera Papy i który dostarczyli do jego kancelarii tuż przed protestem leśników.

W godzinach porannych w piątek odbyła się też konferencja prasowa, podczas której przedstawicielka Rodziców dla Klimatu, którzy koordynowali akcję, odczytała apel do premiera, a następnie kilkoro przedstawicielek i przedstawicieli – w tym autor tego tekstu – składali leśnikom życzenia z okazji ich święta i stulecia Lasów Państwowych.

Apel do premiera jest w zasadzie niezmienną od wyborów listą postulatów, z których wiele trafiło na przedwyborczą listę 100 konkretów Papę. Niestety, jak się okazuje, były one tylko wabikami wyborczymi. Przypomnijmy tę listę 10 postulatów, zawartych w Manifeście Leśnym i podpisaną przez liczne organizacje:

Minimum 20 proc. lasów trzeba wyłączyć z użytkowania gospodarczego, by oddać je ludziom i przyrodzie.
Społeczeństwo powinno mieć realny wpływ na decyzje o lasach.
Dość marnowania pieniędzy z eksploatacji lasów – więcej środków na ochronę przyrody!
Koniec z wydatkami Lasów Państwowych na cele niezwiązane z podstawową działalnością.
Konieczna jest sprawiedliwa społecznie transformacja obszarów cennych przyrodniczo.
Godna praca w lesie dla wszystkich, w tym dla pracowników firm leśnych i parków narodowych.
Wykorzystujmy drewno racjonalnie, nie palmy nim w elektrowniach.
Gospodarka leśna powinna uwzględniać wymogi ścisłej ochrony gatunkowej.
Społeczeństwo musi mieć możliwość sprawdzenia legalności gospodarki leśnej w sądzie.
Pełny dostęp do informacji o lasach i ochronie przyrody dla społeczeństwa i organizacji przyrodniczych.